Un estudio educativo de Fátimas Santos, valora el folclore como elemento de integración social.
Fátima Santos Ramos, de Ponte do Porto, es una graduada en Magisterio que realizó su trabajo fin de grado de primaria, especialidad en Música, con el tema «Patrimonio Etnomusical do Concello de Camariñas». Se trata de un trabajo de campo sobre las particularidades del folclore local y una reivindicación de la importancia de la música dentro de la educación buscando nuevos elementos de renovación pedagógica atractivos para el alumno y a su vez recuperando nuestro patrimonio oral más tradicional, el más vulnerable «para conseguir que os nenos aprecien o acervo dos seus maiores e lle vexan utilidade, pero tamén involucrando aos máis vellos na educación nunha interación xeracional, xa que estamos na rexión europea de máis rico folclore vivo».
Cree que apreciar el folclore propio acerca a la tradición de los demás en un entorno multiétnico, con niños de distintas culturas. Un aspecto clave de la tesina para la especialista es la «dimensión cultural da música tradicional en canto as tradicións musicais dun lugar e a presenza da música en contextos socioculturais locais, nas palilladas, muiñadas e romarías por exemplo». Son objetivos del estudio, «desenvolver habilidades para apreciar e disfrutar coa arte e coas manifestacións culturais, mostrando actitude aberta, respetuosa e crítica de cara a diversidade, contribuindo a conservación do patrimonio cultural».
Fátima Santos entiende que «a música é unha ferramente pedagóxica de primeira orde porque se instala moitas veces sen resistencia na aprendizaxe dos nenos. A música contribúe a identidade grupal, é fundamental o seu estudo e a análise do folclore en idades temperáns, na primaria». Insiste así en la «relevancia da educación patrimonial na escola, recoñecermos o valor dese potencial. A partir da música coñecemos os comportamentos culturais para motivar ao alumno a valorar a súa cultura e a dos demais».
Santos cree que «se valoramos o popular, valoramos o noso e o alleo, serve así contra actitudes racistas e para a integración social e cultural do alumnado de distintos países. Buscamos a integración social e cultural do alumnado inmigrante, para que sexa participativo, comprobando a realidade social na que se vive, que os nenos entendan a aportación que as diferentes culturas fixeron á evolución e o progreso da humanidade». Así destaca aspectos como «dispoñer dun sentimento común de pertenza a comunidade na que se vive, mostrar un sentimento de cidadanía compatible coa identidade local» y el valor cultural de la música como «ferramenta educativa insertada nos hábitos de vida, nos tipos de sociedade, non existe cultura sen música, é un instrumento indiscutible na educación, e se ademais achegamos o lado máis popular estamos transmitindo o patrimonio etnomusical dunha comunidade a través dos xogos, da diversión e da creatividade, algo que hoxe todos necesitamos».
Recuerda la investigadora la labor de la tradición oral en la educación y trasmisión de valores en otros tiempos o en otras culturas. La música como pedagogía para la autora aporta «capacidade sensorial e perceptiva, de relaxación e concentración, valoración do silencio; desenvolver capacidades rítmicas, motrices e expresivas do corpo, a capacidade de escoitar; a apreciación das diferencias da sociedade para crear un bo ambiente na aula». Recuerda así que la Música, las Artes Plásticas, la Educación Física son las materias más valoradas y las que más aportan, porque «os nenos aprenden mellor cando se senten útiles, participativos e cunha motivación como eixo principal; dentro dun ambiente positivo, feliz e unido na diversidade». «En todo sistema de ensino aprendizaxe é importante a interdisciplinidade, a globalidade e non perder nunca as ganas de renovarse» recuerda la pedagoga.
El trabajo de campo mostró para la autora «a riqueza e singularidade do patrimonio cultural de Camariñas e tamén da súa ría, con elementos de seu como as cantigas das palilladas e muiñadas, as panderetadas de Santa Mariña, as coplas do entroido de Ponte do Porto, as cantigas de escárneo». «Tamén a importancia dunha serie de tradicións musicais, como vellos grupos de gaiteiros, a banda de música da Ponte do Porto, as comparsas do século XX, os regueifeiros de sona». Fátima Santos concluye que «entre os achádegos, recollín cantigas documentadas no século XIX en traballos sobre o encaixe, tamén unha singular peza relixiosa cifrada nun libro de confraría de 1650 (autenticado por Filgueira Valverde), e vellos romances ou coplas adicadas a naufraxios». Y que «foi moi gratificante falar con xente maior como Celestina e Francisco Lema, ou a centenaria avoa de Galicia Avelina Mouzo, por suposto a axuda no labor de investigación de Rafael Lema, que ten o mellor arquivo histórico local».
