ÚLTIMOS DIAS DO SERPENT – RAFAEL LEMA
(Serga de agoiros en cantos a varias voces)
O HMS Serpent, cruceiro torpedeiro da Royal Navy, afundiuse na Punta do Boi, Camariñas, o dez de novembro de 1890. Morreron 172 homes, entre eles o capitán escocés Harry L. Ross, e os tenentes Macleod, Richards e Greville. Salváronse tres mariñeiros. Fican soterrados no Cemiterio dos Ingleses, no lugar do naufraxio, cabo fértil de tormentas.
Poemas dun náufrago do Serpent
Semblanza do Capitán Harry Leath Ross. Arnag, Escocia, setembro 1890.
1
Co curto verán de Escocia
De flores baixo a chuvia
Rematado
Chegou setembro, esburmado das penuxes
Das fornas dos días de agosto, aínda presentes,
Na memoria, no recendo, no padal,
Soletreados cada mañá e cada atardecida,
Retardando a entrada do mal tempo e dos adeuses,
Pronunciamos os nomes dos amigos
Baleando entre recordos.
Entalado nunha greza
Que abriu alpestre
Coa forza dun ballón,
Amosando agora a fera cara, sen aviso.
Ven o outono.
As voces coñecidas xa partiron,
Os paseos, os soños, os agoiros.
No medio da firme borraxeira
E do frío vento do este
A lenta calesa polo tosto avanza,
Acorando entre pozas
Pola rega dun bogo na pendente,
Ata a vista do pazo familiar,
Dominando un outeiro.
Deixou a gaceta,
Pé do estañado bidueiro,
O capitán,
Para atender as agardadas novas,
O anuncio do inmediato embarque.
As sombras das nubes de tormenta
Sobre as caínzas grises dos cotelos
E as granxas diseminadas na armenteira,
Como verlianas ao paso da raíña,
Camiñaban coa presa
Que fai compaña ó ábrego
Ata a verde liña dun mar suncheo,
Infre, xeado,
Fóra da vista,
Encostado por veces a traizón
No peito da terra, niño quente,
Á procura de consolo, ou de cancións
Con novas de traxedias e de mortes,
Atribuidas a él, ó seu desprezo
Polos homes.
Vesado dos ronseis
Das greas de barcos que lle lixan
A súa veste de noiva, de princesa
A quen a meiga deixou
A mazá trincada pola cobra,
O mar, ese mar amado, temido,
Cantado,
Inabarcable,
Salpicado de velas, tal as follas,
Que o outono arrinca dos carballos,
Lagoas de lume polas landas,
Trapos de aliagas na xesteira,
Luz rebotando nas fiestras das casonas,
Aniscos de vidro que os rapaces usan
Para cegar a pobres camiñantes.
Axiña os espellos han ficar tapados
Para que a sorte non estraguen
A envexa nin o trono.
Tal as nevadas combas,
Brancas sabas han cubrir as mesas,
Os chineiros de laca e pedrería,
Na fechada casona onde cala o lume.
Baixo o mascarón de proa
Dun barbudo comandante
Envolto nunha serpe
Han agromar cabelos nacarados de mar visgo,
Golpeado pola quilla
Do barco máis veloz da nosa flota.
Un correo baixa da calesa,
Deixa o sobre malva do destino
De Harry L. Ross
E parte na procura de oficiais.
Outra encomenda
Atravesando as landas.
As parcas na nave de Caronte,
Buscadoras de alentos,
Petan na porta
Dun fogar onde uns nenos xogan na soleira
Con naves de cortizo nunha tina.
Cativos do infortunio que precede
A un gran desastre,
Sen sabelo, ausentes de temor,
Vidego señor de revesgado envite.
O remo é una espola no corcel das augas,
No pelexo da serpe que a terra engule
Fabricando remuíños, maruxías.
Chegaremos a hora na que parten os botes,
Os lixeiros pataches,
No retorno dos barcos coa pesca do día,
Con tempo abondo de sentirmos
A vizosa terra, nai, señora,
Como baixo as pedras negras e nas brañas
Resolla o mar ferido
E Venus garda os seus peitos nun osario.
Un sol de verán fende un ceo ocroso,
As fiestras comprimen as olladas,
Os teitos rechinan de cobre,
E nas xunturas das lousas
Ou nas fallas das tellas
Agroman centaureas grises
Rosais vichos de fatigados folgos.
O capitán procura unha botella, un vaso,
E mira as quendas que lle faltan para a viaxe.
Atrás ha ficar a casa dos seu vellos,
Solar antergo dun clan de longa sona,
Teito de xiz e grosos muros
Cabo penal en loita contra o empeño
Do ábrego á espreita
Por desfollar a torre,
As casas espalladas onde o home mora
No medio das embelgas,
Agardando a seitura.
O xardín das roseiras, mazás de dúas cores,
Igrexa en ruínas con mouras lavandeiras
Tecendo nos curruchos das fontanas
Os cantos non cantados por ninguén.
As fillas de Mannanam, deus dos mares,
Quen sabe se algunha entra na xinea
Por algún entrampado encantamento,
A unión cun fidalgo do castelo,
Cando os señores se deitaban coas sereas
Atendendo os despachos dos seus reis.
As fiestras aventadas cara o sur,
Así ós vellos canteiros ensinaron os vellos.
Ó sur, ó vendaval,
Onde o mar vai medrando ata as colonias,
Onde lle agarda un barco ó capitán.
O Serpent, en Plymouth,
E diante, todo o océano,
Co rumbo de Madeira ata o forno de Acra.
Náufragos somos,
Náufragos en praias non pisadas polos nosos,
Polas súas bandeiras, os olvidos.
Deixáronnos partir sen una bágoa,
Náufragos somos, náufragos malditos,
Nun mar de cal e lúas con peso de gaivotas,
Afogados en palabras, en silencios.
Na mesa, as instrucións do Almirantazgo,
Na perigosa costa de Ortegal a Fisterra.
“Na aproximación nocturna
Con tempo de espesa brétema
As poderosas correntes cara a terra
Desde o Noroeste
No ascenso e devalo das mareas
A miúdo afastan os barcos
Da súa calculada posición.
No tempo escuro e fechado do inverno
A terra fica oculta.
Co vento fresco do Suroeste
Son arrastrados os navíos
A sotavento dos portos”.
O mar o mar o mar pola corrente,
O mar que ti chamabas a perdida terra,
Á procura dos santuarios con exvotos,
Corazóns de virxes e embarcados reis.
E chamando por ti os ríos veñen,
Son as nosas enseñas, sempre ausentes nas illas,
Cicelan foxos con peteiro de cisne
E metálicos dedos
Ensarillados no torvisco, na altasebe.
Non hai dúas vagas semellantes,
Mais o mar é un segredo a voces
E peta con asaño
No enxoito corazón do navío en carena
No tempo do rizón e das estachas
Nos mariños enterrados en días de lecer e terra
Cando as vagas son ecos, o resón do dioivo,
Versículos divinos da creación do inferno
Da memoria das illas do edén e das baleas.
As ondas fican lonxe mais están nas veas.
Os cabalos brancos da alba
Tripan o manto na noite
E no pozo de Dergh
Caen dedos de talco
No pelexo da auga.
A careixa do faro desprendido de cal
Cada cinco segundos,
Anxo irto sen ás de parafina.
Coa cinza de Pia dei Tolomei de Siena
Lorenzo de Médicis armou un reloxo cunha lenda:
“Ricorditi di me che son la Pia”.
Somos area entre os dedos dun deus
Que peneira na lagoa, onde os mortos,
Na procura das douradas pebidas.
Camiñamos algún día
Xuntos pola beira en Devonport
Procurando a cañeira ata o arsenal.
Ela pedía unha rosa só unha rosa
Brillante
Bañada pola chuvia
De calquera cor
Pero ficaba distante, polas nubes,
Pero estaba moi lonxe, inalcanzable,
No ceo raso dun serán espido de navallas.
E hoxe ela mora
Na sempre triste patria dos recordos
Dun capitán só, peparando un embarque
Outra derrota.
.jpg)
Freddy Gould, suboficial, HMS Serpent. Plymouth, novembro 1890, agardando polo embarque.
2
Un mascato loita contra o vento,
As lontras retórcense nos trapos
Na procura de anguías, rás, miúdas venus,
Perdidas polos homes nos seus ritos en crebas
Dun temor ancestral,
Na captura dos anxos desplumados da surada.
O paxaro canso da viaxe,
Bourado polo temporal,
Chegou mancado pé do viso.
O neno apalpoulle as articulacións,
Pobres ósos baldados,
Ferida alma de pluma e leiterena.
Guindada nun tanque de latón.
Deixei a miña irmá na casa,
En Poole Farm, preto da base.
O temporal partiu o limoeiro,
Alagou os camiños,
Arrasou as papoulas e as xaras,
Mentres o mar sometía o contradique
A un continuo bater,
Unha fatiga na úbeda valiña
Do movemento da terra como un poldro sen corda,
Ventos desprendidos do adival.
Reguei a uveira e apañei un acio.
Nos remotos tempos dos sumerios
A deusa era unha parra, o seu froito
O fillo redentor da humanidade,
O viño creador do mar, dos ríos.
Tal unha forza organizando as formas
A partir dun todo,
O mundo segue a lei da articulación,
Da estructura do absoluto nunha pinga,
Onda a onda, verso a verso,
Na singular serga da vida que se move
No medio da tormenta,
Na galerna das palabras evocando
Unha certa orde,
Arañeira sen lindes, sen visión.
No mecánico ritmo das pegadas,
Na incerteza e desconcerto,
No algareo do atlántico furor, revolto, indeclinable,
Medran coordenadas de suma indefinida,
Expresión material dun pensamento
De aire,
Sen espazo.
Mans suxas de prixel mariño
E caramiñas,
Mans verdes e brancas
Cheiran a salmuira, a embalo e a laverca,
A cinzas de caxigo comesto polo lume.
O pobre paíño que atravesou o océano
Co lume do lar preso nos ollos
Vai esquecendo o frío
E a memoria dos barcos,
Ínsuas do misterio da creación,
Socheiras onde os defuntos arden
En novembro.
Pola fiestra aberta
Visgo anxos de escuma e de salitre
Ceibando cantareas de palmas e de embates.
Os anxos agochados polo medio da herba,
Os anxos de armeria e de carlou,
Os anxos negros dos paxaros mortos
Cravan coitelos de luz malva,
Lavacán,
Fuxidía pampoia
Que abre os días;
Traen a paz ó paso dos ciclóns,
Asasinos de barcos desquiciados
Sen pontes, sen antenas.
Pasado o bruar, o mundo volve ó mundo.
Hai homes na procura doutros homes,
Todo retorna ó que antes foi.
As lontras do coído mergúllanse outra vez.
Entre porcas e trapos,
Cabelos perdidos no truar das nereidas
No mar das alcas e dos corvos mariños,
Fillos do pai das lamias, das bansees.
Procuran o leito onde o ceo entrega
Un tributo de ouro,
Unha moeda,
Na freixa onde rompe o sol
Arregalado.
Alí han parir os intres
Da eterna soedade dos que fitan,
Cando pasa o estrondo,
O mar nas encalmadas.
3
O poeta con labras fai versos no aire.
Todas as palabras son metal templado
Na ingre da memoria
Pola canle dos dentes, nos beizos, no padal.
Pasan os barcos tal coitelos
Rabuñando polo mar ata os coídos.
O golfiño alombado sobre o canto das ondas
Amosa as costas de pulido bolo.
Foron arcos, columnas, teitos,
As ruínas onde o mar arrasa,
Abrindo a boca de cabalo e lóstrego
Sobre o cal das fontes nas que mora
A cidade tremendo,
Iluminada, fermosa, ingrata amiga
A que non esqueces,
Fenda na pel, caída ave,
Cirrio en travesía pola canga do ceo,
Onda alzada e efémera
De vá evaescencia.
O mar está amarrado por raíces
Ó fondo da terra,
Ó foxo da lei da gravidade.
Baixo as covas,
O mar,
Rosa de lume tripada
Pola virxe de cera,
Píntega,
Lapa viva, latente,
Corazón de espiño albar,
Neve nun niño en caída sobre a primavera.
Flores de sal na gran boca de lobo
Leva
E trae á nosa vista.
Odio os muros que frean os camiños
Da xebra, da unión,
Sebes, somedeiros, condominios
Contra a ancha vista, a agra aberta
Indómita
Do Atlántico limitado polas lendas.
A lúa bebe o río
Pero o mar pode cimbrar de cote
Un vello sol rendido, fatigado,
Chirlando os feitizos que dan vida a unha estrela.
O mar de lona e de carburo,
Cristal fendido de ronsel, cellas de escuma,
Cingue o pelexo dos xuncos pola base.
A chuvia en caída sobre a laxa é tempo,
Fume arrincado das molladas roupas,
Dos enxoitos corpos sorprendidos.
Nos seres alados que nos pesan nos ósos,
Nos pretís nocturnos sobre pontes e verbenas
Cifran os duiros dun terror salpreso.
Na sombra invertida do océano
O guerreiro calou a súa celada.
O manto de estrelas protéxeo do sol.
O mar xa non é un deus terrible,
Nin a senda cara a illa do paraíso,
Rodeada de infernos,
Pensa o creador de portulanos, o atallador de rutas,
O fabricante de enxeños todopoderosos,
Goliosos de carbón e de fatigas.
O mar é xelatina, goma, sarrio.
A terra dalle xeito, límites, e nomes,
Marxes concretas, estimas, coordenadas.
Os navegantes no seu mapa de cristal
Descubriron estrelas
E ataron travesías con fíos dos solpores,
Feríndolle a pel a compás e tiraliñas.
As veces muda a pel, rabea
E tumba barcos,
Só as veces,
A maior parte do tempo,
Esa serpe, ese dragón sen ás,
Recorda historias que sabe polos bardos
Enche ferrados, cinchos, tullas,
Onde o sol desborda e máis o xeo.
Xa non temos aquelas coordenadas
Sí o alento
Sí a ansia, palabra intraducible.
Barcos que parten e partimos,
Barcos que volven e volvemos,
Vento do norte, vento do sur, terral.
A travesía que revolve os campos das milleiras
Onde os avós plantaron moedas de níquel algún día
Para que a min hoxe me agromen as palabras,
Camelias de san Patricio coma tronos,
As palabras perdidas, os sonetos negros,
A nós, hoxe donos da tinta e do papel de barba,
Para mudar as verbas dos ancestros
En solemne canto, en serga,
En letras de vellas e arrastradas linguas.
En Roma había grafitos espallados polos muros,
Falaban de César e das súas mantidas
De boas polpas, agrazadas de carnes e de afeites.
Alfonso e Leonor trece xograres trouxeron de Aquitania
Para as magníficas vodas.
Comeron os grandes do reino
E os convidados do norte cristián e do sur mouro.
Na revoda o pobo apañou os sobros
E algún pillabán espabilado
Pillou maravedís da real graza.
Logo o rei impartiu grandes xustizas
Escorrentou ás meigas polas rúas
Para bulla do pobo.
Ás crónicas de Holinshed
Sacou brea o gran Shakespeare,
E Samuel Daniel armou os seus poemas épicos
Coa a guerra das dúas rosas.
As pegadas dos pobres sobre o rostro da terra
Non ficaron escritas
Barullo no pensamento, ferruxe no corazón
E medo a fame.
Só os grandes asentaron falsas cuitas
E batallas innobres
En falas castigadas por Deus
Coa morte e co olvido.
Cando eu partín
Deixei a vista do río, sen gabarras,
Chatarreiros laborando nun barco canso de faenas.
Cada faísca partía ao ceo e en estrela daba
Con xeito de rodela, labra, espola.
Alá onde rompen os solpores
Fabrican os ventos deusas feras
De veludo negro.
A miña patria foi un santuario
Pero foi esmorecendo
Co leme abandonado entre brión e lama.
O millo da lista do mordomo está no alpendre
E os nobres xa poden cabalgar tras do raposo.
A nai labrega chora pola filla
Morta de fame ou dun andazo,
E o seu home chuspe cara arriba
Ao Deus
A un deus católico.
Alguén asasinou unha alma nobre
Alguén foi a causa e o efecto.
Os señores de agora culpan ós de antes
E seguen reclamando as gabelas
Que lles permiten andar de pegureiros.
O señores de hoxe, airados, goliosos,
Son amigos da chanza
Cando arman as guerras,
As mesmas guerras das idades
Onde loitan os mesmos,
Os teus país e os meus, os avós dos avós,
Antes do berro
Noso
Que fendeu os xugos,
As cadeas que renova o infame cada tempo.
Pero traen papeis que falan do vento e mais da chuvia
Do teito con forma de teito e non é teito
Da onda con xeito de onda e non é onda.
No medio da borraxeira
Penetran o asubio da sirena, a luz do faro,
Na procura dos capitáns enaltecidos
Na fachenda
Dos seus modernos buques,
Peselas de barro nas vagas ardentías.
Cal é o nome desa cidade ao lonxe
Onde ninguén por nós agarda?
Non existes Avalon, Thule, fantásticas illas dos beatos!
Os nomes son creación con interés,
A quen lle importan?
Hoxe marchamos dunha terra de pelgacho ubre
Que nos arde nas mans, pernexa, e nos envía.
Se un día me reclama, xa non serei o mesmo.
.jpg)
Peter N. Richards, tenente de navegación. Plymouth, sábado, 8 novembro, 1890, a unha e media da tarde.
4
O que parte da súa terra
Crea unha Ítaca,
A illa de chuvia do seu corazón,
A única patria,
Atada por fortes cabos á palabra retorno,
A todas as verbas ceibadas polos ventos do exilio,
Ó lar abandonado das alleas lembranzas,
Onde os primeiros pasos son pegadas na area
Que borran as ondas,
Eses lobos furiosos do mariño deus,
Ata máis alá do óso, á soedade triste do efémero, intanxible,
Da perdida memoria do meu nome entre os meus.
No crecente da lúa e na quebrada espera,
Chegado o capitán para estudar os rumbos,
Tracei na mesa de planos as derrotas.
Foi nun aventado día de novembro,
Marcado mes, afouto de traxedias.
Apurei os últimos días no corisco
Da fría Escocia.
Antes da longa travesía
Ó calor sufocante de África Oriental
Enchín o rostro de frescura
E os pulmóns de brisa.
Na baía de Bizcaia ameazan ventos,
Correntes virando nos arroutos
Dos doentes deuses vengativos
Con fame de enxarcias e elevados mastros.
Un cruceiro novo, o Serpent,
Agardaba no peirao, tras longa espera,
Mentres dez oficiais, en formación de gala,
Sentamos nun retrato para a historia.
Pateei as planchas de escura teca
Coa pipa cebada de tabaco
E un caneco de gin, redentor da caimbra,
Ceibando pensamentos e malfados,
Escorrendo no soallo ata as adegas.
Tres mastros de velas retiradas
Deixábanlle lugar ás atencións
Dos anteollos dos curiosos paseantes
Á alta cheminea de antracita,
Dominando a silueta, no centro do navío.
Fitei a súa branca pel de aceiro,
Trobón asido por cabos e ronseis
Como tesóns na arnela;
Reforzado sobre a liña de flotación
Cunha coiraza,
Escasa, para min, no caso dun combate,
Onde o valor se dá por descontado
Que aniña no peito dos meus homes,
E a gloria da nación no ensai de popa;
Pero as modernas armas e os enxeños
Custodian o brillo dos pendóns
E garanten a quebra do contrario,
Máis que a ardencia
Do imprudente, do xoto, do idiota
Oidor das revoltas cantigas e das sergas
Do zunir dos vates dalgún día.
O lanzatorpedeiro,
Moderna criatura
Dun dique en Devonport,
Dezaoito nós sacaba,
Truando coa besta da amolada proa
No saín das ondas en faíscas,
Vagallóns de dentes que salfiren
Duiros de escuma pola boca,
Poldras sen brida e sen patrón.
Eran os nós briosos
Comedores de millas,
A golpe de pioga, a brinco de cabalo,
Fillos do afán do home por ser home,
Espello do deus vivo e omnipotente.
A terrible forza das máquinas de lume
De prodixiosos folgos,
Pulmóns de talco, vento, parafina,
Apreixando nunha caixa de derrotas
A nosa ansia por dominar un mundo
Onde reinan a pólvora e a turbina.
A tropa do carbón cantaba,
Buligaba a súa boria na borreira,
Irlandeses da fame e un antillano, un negro,
Na negra carboeira da feluxe.
Negra é a neve, as sabas, as camisas
Do mando,
Baixo chupas de dourados botóns.
As gaivotas, os mascatos, os carráns
E a lista de embarque.
Todo é sarrio, ferruxe de cizallas,
O fume cobre o mundo,
Como as brumas revestindo deusas en Erín
Protexen a illa verde
En carpindo os cabelos prateados
Na tenzón
Dos doentes bardos que se matan a versos
E meigallos.
Señores e creadores de artificios somos
Sobre todas as outras criaturas,
Sobre os antigos esquecidos deuses,
Fillos dun anxo degaxado,
Caído, derrotado e irto.
Artilleiros recrutados doutros barcos da Armada
Auscultaban os músculos de ferro
Das torres xiratorias, a estribor e babor,
Provistas de seis canóns de obuses.
Na forza destes brazos,
Custodios de tronos, maldicións e blasfemias,
No seu seo;
E na veloz estima
Das rechamantes máquinas,
Estribaba a nosa firme sira,
O clamor dos himnos patrios
E das pasadas crónicas
Da mariña nación.
Enriba da obra morta
Ninguén temía ós deuses
Nin ós demos.
Os xinetes da Apocalipse,
A couza da cobiza e da ignorancia,
Son mareiro balume, mar de xebras,
Maraxe das mañás compridas,
Ante o embalo das vagas do progreso.
5
Saímos de Plymouth equivocados
Polas pitias que lamben o destino,
Ou acaso evitamos, cegos,
Os designios que nos viñan preparados
No enxoito zunido dos beizos,
No devagar da palabra meiga
No clareiro da cova.
Así falan amodo as veladas sibilas
Ós augures
Como un andacio osmando
Un arrastrar cadeas, un vento nas xilbardas
Que nos ferve o peito, xea o sangue,
Estarrecendo.
Ou mar ou mar ou mar
Que vives en mortes de matar vivindo
Vidas miserables,
A rentes de caborcos e de furnas
Das vítimas da birra dos cantos das sereas
Que abandonan as patrias e os fillos
No debezo da entrada ó teu corpo
E perecen nas brasas!
Un capitán desde un outeiro mira a patria,
Porque só nas alturas un comprende o mundo,
Onde naceu e foi brincando primaveras.
Os cantos de Ossian e os versos
De lord Byron
Prendidos no padal, vento salpreso,
Calman a sede do mariño
E matan o medo do terratenente
Por perder canto ten e canto lle deixaron
En manuscritos gardados nas arcas da liñaxe.
Aqueles barcos iniciaban nova xeira,
Eran candorcas con dentes como cerchas
Abrindo os sulcos dun imperio
Nun mar de cinzas esguellado.
Entón sabiamos que a mañá viría
Tras o escarlata pórtico da aurora
Afastando veleiros de madeira
No boureo do aceiro e do vapor.
Enriba dos diques e das plataformas
Dos navais emporios
Voaban os pendóns, as grímpolas
Do futuro, beis, acoirazado.
Nunha illa limitada, asombrada,
Bourel tisnado de esmeril,
Viviamos mirando sobre a proa
As axitadas ondas
Sempre avante.
Á tarde axeitáramos o barco,
Listo para iniciar a travesía.
O tempo calmara un pouco o seu trafego
Dos pasados días,
Pero a fogaxe das veas do barómetro
Baixaba
Como a sombra dun anxo en caída
Na borralla de arume,
O fatídico reinado dos heroes,
O heroico señorío dos valentes.
Atrás foi ficando o esteiro do Plym,
E a catorce millas
A casa da luz,
O faro de Eddystone.
O último latexo
Na partida da patria
Á salmuira de verdes destellos,
Onde goberna o vello soberano,
Degoirado pola ofreza das súas fillas
Ós capitáns cumpridos de derrotas,
Con brincos nas orellas, de mares conquistados,
Tatuaxes de Oriente
E pesos
De prata española nas súas cicas.
Navegando a vendaval, a nove nós,
Deixamos Eddystone, medrou a maruxía.
As ondas de proa a popa cubrían a cuberta.
Á altura de Oussant, as vagas do mar Celta
Bateron nas chapas do cruceiro.
“Ao pairo, proa ao vento,
Máquina a medio vapor
Tres horas”,
Así ordenou o comandante.
As ondas son versos desmembrados
Dunha serga de fala xa perdida,
Garulada de caneiros en demanda
De brazos, espiñazos, maldicións.
Vagallóns estañados,
Sobeira de tellas largacía,
Arumes ao garete, xebrados da arañeira;
Gavias, chivos, tesós, fillos dos ventos,
Criados nunha gavia de correntes en boria.
Morren, nacen, nacen, morren.
Teñen memoria de todos os caídos
No envurullo da lida contra os tombos,
Envorcados na forxa dos abismos.
Esteiros, cabos, ancoradoiros,
Puntas, illas, guieiras,
Derrotas, rumbos correxidos,
Coídos de bolos, longas praias,
Pedras con nomes de buques estragados.
Os bardos, os cronistas, describiron
Como trapos de agosto
A ringleira de baixos, as voces afogadas.
Nun mar de chumbo, boca de balea,
Gris enxulla tisnada de carbunco,
Socheira dun forno sen fonduras.
Non sabíamos a posición precisa
No medio da galerna de Bizcaia,
Gale terrific.
Almas en pena nunha cova escura,
Andabamos a cegas, sen astros e sen marcas,
Orfos de sextantes e escandallos.
Na biblia dos meus pais ardían os versículos
Dun salmo envurullado nos miolos.
…A voz de Iavé enriba das augas.
Retroa o Deus da gloria:
Iavé na inmensidade das augas…
Atravesando as tapas, malogrando o aire,
Eivando a miña vista, o meu sentido,
…a voz de Iavé resoa con forza,
A voz de Iavé zoa con maxestade…
Freddy Gould, suboficial, patrón da lancha salvavidas. 10 de novembro, 10 e media da noite. Punta do Boi.
6
Destinado do Cambridge,
Doce anos de servizo,
Entre Veo e o Boi deixei a alma,
A carón dos compañeiros entregados
Á garlopa dun mar
Esbrincado
Na dura brega,
Estornando a pel metálica
Dun barco da raíña.
Como Ulises no país dos feacios
Salveime nunha rocha, a pedra negra,
Sofico na penumbra,
Somadeiro entre a vida e máis a morte
No carreiro entre a tumba
E a costa batida polos tombos.
Salvámonos tres, só tres mariños,
Somos quen de contalo, arestora.
A laxa do sacrificio no gran templo,
No espanto dos berros,
O rechino do casco,
Estrondo de ruídos, de salaios,
Petos de salabardos e bicheiros,
Mundos de algazo e sal,
Medos, quebrantos, braques.
A candoira sevicia das correntes
Sobando a saburra dos seus cans rabiscos
Deixábame en farrapos,
No ballón dos demos furibundos,
Asido ao alento no brión dun croio,
Aramio que deslinda heroes e atrevidos.
O mundo na volta dun con, entre a salmuira,
A segorella das tornas dun muiño
No brandeo voandeiro, salferido,
Colle nun ollo de boi,
Na poza de sangue dun corazón
Na ara dos sacrificios e dos pregos,
Cortada a esguello a codovía
Na ingre, ou na pena da esperanza,
Polo bocaño da calma redentora.
Antes da miña loita
Co bravo mar de Trece, val de mortes,
Caeu o Serpent, na barbante noite,
Trabado no Boi de baixos vizos
Como luz na espelunca,
Sen folgos, sen remedio.
Acabado o meu turno,
Coa pipa de holandés na miña boca,
Era o rei de Borneo,
Raxá de Saravaque,
Señor do opio nas Quimbambas.
A fatídica voz, batán de piche,
Mortal para patróns e comandantes,
Retellou a ballón a baluga do inferno
Que se arma de gloria
Con nomes de naufraxios:
“O barco dou, ós botes”.
Rodeados de rompentes con azos asasinos,
Nunha bica de pedra
Onde todos os deuses e os demos
Que resollan nas sombras das súas capas,
Bouran o seu odio largacío
Polo intruso,
Vinganzas contra os homes que os incitan
A anoar designios con matanzas.
O casco amarrado no baixío,
Rede que prende o largador no limpo
Con amor de traxedia e de encanto,
Bagulla entregada, sen resollo.
As tebras rodeaban o malfado
Dos tridentes, naipes, profecías,
A montaña de areas e asubíos
Que desnorta compases,
Nubes de ferro, planchas con espiñas,
A galada umbría cubrindo os nosos ollos.
Rodeada de lama a bésta brúa
Sucumbe ante o baratro e nós con ela.
Sí, cando o Serpent encalla,
Albisquei a luz do faro pola proa,
Un débil besbello, vagalume,
Ánima doente lastrada polas silvas.
Un penal no costado de babor
Onde o mar escribía o seu réquiem, de novo,
No fatídico inventario de cen falas,
Un canto de amor ó moribundo,
Porque todos, para él, ofensas somos,
Desertores da terra que nos fixo e expulsa
Ós avesos dominios.
As arañas facíanlle o traballo,
Banzos e caínzas cara o inferno,
Outro espello de popa,
Outro rol para a artesa.
Luces e sonidos que baten ó caído
Axiña han cesar, han ser silencio.
Pobres navíos, estrañas criaturas,
Do mar emerxen e ó mar volven,
Afundíndose no silencio dás alturas
Ou na costa do sacrificio esnaquizados.
O comandante ordenou:
“Máquinas atrás, a tope”,
E o Serpent tremeu
Como un trono insensato, desacorde,
Rompendo inútilmente contra o aire,
Sen folgos, sen ofensa.
Corrín cara o tenente,
Cando arriamos o bote de babor,
E nese intre, o formidable peto
Da xenreira
Do Xerión dos mares,
Erguendo o cruceiro pola popa,
Aplastouno na rocha.
O mar ía arbolado de montañas,
Remorso da conciencia dun deus ebrio e temible,
Doente
Polo que nunca fixemos,
Ou non deixou facer.
Nin un sinal, nin un canón, nin un aviso,
Só logramos queimar unha bengala
Inútil.
Fun cara ao bote,
Cego, soina, xordo
Gabeando pola noite lorda,
Rilada na dentame da fereza.
Agarrei un chaleco de cortizo
Cos ferros e cizallas voando diante miña,
Zoando, petando ós catro ventos.
Brinquei con dez homes
Na lancha salvavidas,
Mais un tombo guindounos no pescante.
Agarreime a un sainte do casco,
Teimando agatuñar.
Un refacho mandoume ás dentoiras
Do mar sen amallós,
Desafogado.
Se o mar é de cristal fendeu co barco,
Abriulle un sieiro de feluxe
E a néboa azul
Coruscando
Rebentou polos poros,
Vagas de sulfuro e lava,
Regueiros de azougue, lama, trillas,
Botellas, canecos, arcas de alcanfor,
Caucho, cortizo, prata, louza,
Dragóns alados de búcaros chineses,
Flores mortas, peixes sen galadas.
Un barco entalado
Nun lugar impreciso,
Nun escuro señorío, sen faros, sen abeiros,
Sen praias e sen montes a vista de anteollo,
A bico de escandallo.
A borrralla de muxicas todo emborra,
Xungue a luz nas tebras, fai un todo,
Brava ardentía dun negro señorío.
Continuamente,
O inxente vagallón en xiros
Bate e bate
Batuxando gaio
Mares de tabaco, de marullo,
De palla, barbas de millo, algazo.
Na bóveda acibeche,
Salferiron os tombos sal de estrelas,
Cristas de caolín, auga en subida,
Pretendendo afogarme, entrarme pola gorxa
Co seu fel arfado,
Encherse de nós todos
No enlevo dunha aperta
Informe.
E vin como saía do mar unha besta
Con dez cornos e sete cabezas
E sobre os cornos dez diademas
E sobre as cabezas nomes de blasfemia.
Despois dunha hora de combates,
Agarrado a unha pena
Permanecín dúas horas,
Aturrando un mar que me envolvía,
Abranguendo todo ó arredor,
E bouraba a man tenta
No meu pelexo, na miña ansia
Por defender cos dentes, co derradeiro folgo,
A miña vida, vendida, entregada
Á denteira
Da cobiza sarria
Que debullou un rol, case ó completo,
E tiña fame.
Pregaba por non sufrir a perda
Da forza, do sentido,
Arredando o arrolo das lurpias nereas
No suncheo do mar,
Cretona alporizada na derriba dos ferros
No crespo darredor que me rendía.
Salvoume a lúa, unha mincha de luz
No couso da fatiga, coruscado alento,
Un clareiro como o paso da galiña
Aviscado nun lóstrego de forza
No agre sino.
Escampando
Vin a terra preto
E fun escorando nas pedras
Que o devalo da marea foi librando
Da prisión do océano famento.
Acadei a costa
Mallado, en farrapos, eivado,
E recibín axuda.
Logo viñeron as silváns palabras
(Que os demos crían
Das que Deus nos libre, nos arrede)
Para os pobres mariñeiros esmagados,
Con sorte, na desgraza,
A crónica maldita do naufraxio.
Só tres nos salvamos, só tres homes
Sentamos arestora nun anllar,
A carón do lar e dun pote de caldo
En Camariñas.
7
Agora que todo foi, agora que foi todo,
Burton, Luxon e Gould,
Os tres diante da cámara
Do retratista, na base naval,
Os tres superviventes da inmortal traxedia
Pousamos para a foto, en canto soa,
No fondo o acordeón e canta o cego
O certo romance dun barquiño inglés
Que dou no rumbo da Fisterra.
En traxe de faena azul mariño,
Prófugos da morte, desertores do abismo,
Condena e designio dos mareantes.
Unha crónica negra, unha mariña crónica
Para contar na randeeira
Na ventureira vida dos fillos do mar.
Ía recobrando o vizo, o mallado corpo,
Mentres a alma camiñaba ó chou
Cara ós prados do desconsolo, da xenreira,
Sabedor do cruel destino dos outros compañeiros.
O pobre capitán, querido pola tropa,
As últimas ordes do tenente Richards
Batendo contra os cabos e as estachas,
Sangue e chuvia nos peitos converxendo,
Axiña convertendo as chupas, as camisas,
En sueiros.
Foron chegando ás costas os cadáveres,
Colocados no medio dunha corte
De choídos pelouros,
Anacos do cruceiro, anacos de nós mesmos,
Homes con sorte, pobres homes
Librados das parcas,
Suxas e atordadas crebas.
Caixas, roupas, salvavidas,
O caderno negro do tenente ,
Diario inacabado do oficial:
Poemas, cancións e citas bíblicas,
A foto a carón doutros tenentes,
Greville, Macleod,
Compañeiros de promoción e de destino.
Dez homes pousando, o capitán no centro,
Enriba dos banzos dunha escada,
Son agora dez corpos soterrados
No cemiterio inglés,
Limitado de bolos e carqueixas,
Ondas de tinta en verso libre
Ó servizo do mar e dos seus mártires.
A tropa do carbón xa vai no inferno
Primeiro que ninguén, sempre en vangarda,
Na primeira quenda,
Coa poutada, co escandallo,
Cos enmeigados rizóns.
Irlandeses con fe nos católicos santos,
De gorxas apretadas co alento,
Ósos de ferro, bronce, vidro,
Fillos e viúvas sen pan, casas de loito.
Mariños de Plymouth e Devonport,
Devon e Cornualles,
Camaradas meus doutros destinos,
Artilleiros do Cambridge,
Todos todos todos
Sulagados
Nos cantos das señoras,
Na baquelita ollada dos abismos,
No chumbo das mareas que vos mandan
Sen o fío da vida cara a poza.
Illa esmeralda, fatal nación a flote,
Abrasada de inventores e demandas,
Odiosa ós altos deuses
Cobizosos das sagas dos heroes,
Dos homes que reviran o seu sino,
Sulcan os mares, voan ceos,
Mudando en poalla as santas
Escrituras.
Enriba do alecrín das ondas fuxidías,
Como un santo navegante
En derrota as illas bravas do mar verde,
O espléndido trono de Monomotawpha,
Flotaba o despintado santo,
O mascarón de proa dun galés
Apañado entre o algacido
Pola colla asombrada do carabineiro.
Pousado nun manto de breixo e caramiñas
Descansou o barbudo
Na última viaxe,
O derradeiro transo
Ata un muiño, un faiado
Para asustar aos nenos polo inverno
E servir de modelo a un retratista.
Na praia, un libro aberto pola brisa,
A biblia forrada do noso capitán,
Ceibando oracións ós queimacasas,
Ás quenllas e ás candorcas,
Inútiles pregarias para os mortos,
Os nosos defuntos que non ven, non oen.
Pola estrada do mar
Os sagrados versículos
Caen con maino runrún
No couso da poeira
Onde se volven fume.
Na pel da branca folla
Un pode anotar os seus desexos,
Abrir a porta a un mundo e fechar outro,
Retorcerlle o pescozo a vida mesma,
Chuspirlle ó mar á terra ó alto ceo.
Aparecen os rostros,
Resoan na cabeza tantas voces
Coñecidas doutros buques, doutros mares,
Amigos de farras e trafegos
Nos fértiles cabos das tormentas,
Nos cabos de tormentas sempre fértiles.
