LENDAS DA COSTA DA MORTE. RAFAEL LEMA
As illas Sisargas son tres: a Grande, a Chica e a Malante. Na maior hai unha praia cun pequeno porto, onde nace un camiño que leva ao faro. Din que nestas illas refuxiáronse os últimos templarios de Galicia, coas súas coñecidas encomendas na veciña Laracha, pero foron masacrados ao redor da capela insular.
Aparición da Santa Compaña
Entre a illa Grande e a Malante hai unha canle coñecida por «a canle dá estádiga». Fai referencia á aparición da Santa Compaña, tamén chamada «estádiga, estadea, rolda, ronda», unha lenda presente en toda a xeografía galaica.
Trátase dunha comitiva de almas en pena vestidas con túnicas negras ou brancas, con carapucha, pés descalzos, que vagan durante a noite entre cemiterio e cemiterio na procura dalgún mortal. Os entendidos de maleficios precisan que non teñen pés, o sinal claro do seu carácter sobrenatural.
Diante dunha visión espectral, pregúntase sempre ao vidente a fatídica inquisición: e tiña pes? Outras almas en pena que atacan nenos como a cambona de Lañas ou a vella do preito de Braño levan lume nos pés.
Esta procesión de ánimas forma dúas fileiras, cada membro da temible hoste leva unha vela acesa e ao seu paso deixa un cheiro a cera no aire. Camiñan rezando o rosario, dando cánticos fúnebres e tocando unha pequena campaniña. Ao seu paso, cesa todo ruído de animais no bosque. Os cans tolean, anuncian a chegada da Santa Compaña oubeando de forma lastimeira, e os gatos foxen asustados.
Á fronte desta compañía fantasmal atópase o estadea ou estádiga. É unha persoa viva, provista dunha cruz e un caldeiro de auga bendita, un incauto que se atopou coa rolda e o desgraciado que antes a presidía pasoulle a testemuña. Quen precede á procesión será home ou muller, segundo o patrón da parroquia sexa santo ou santa.
Quen realiza este oficio nocturno non lembra durante o día o ocorrido no transcurso da noite, pero recoñecemos ás persoas penadas con este castigo pola súa extremada delgadez e palidez. Cada noite a súa luz será máis intensa e cada día aumenta o seu tono ensumido e lívido. Non lles permiten descansar ningunha noite, a súa saúde vaise debilitando ata enfermar sen que ninguén saiba as causas de tan misterioso mal.
Condenados a vagar noite tras noite ata que morran ou outro incauto sexa sorprendido e o estádiga lles pase a cruz que porta. Non todos os mortais contan coa facultade de contemplala; só os nenos a quen o sacerdote, por erro, bautizou usando óleo dos defuntos posúen de adultos a facultade de ver a aparición. Outros, poderán sentila, intuíla cun calafrío, notar o seu cheiro a cera e xofre.
Noites de especial actividades, Todos os Santos e San Xoán
San Adrián, en terra firme, é un bo apoio para o que se atope con esta hoste infernal chegada do mar. O vidente pode buscar o seu auxilio, entrando no seu atrio, ou agarrándose a un cruceiro.
Para librarse da maldición de sumarse á peregrinación da Santa Compaña podemos debuxar no chan un círculo e entrar nel ou ben deitarnos boca abaixo; ou levar unha cruz encima, rezar sen escoitar os cánticos da Santa Compaña ou saír correndo, se o medo non nos deixa petrificados, e indefensos. Hai datas concretas nas que se rexistra unha maior incidencia de encontros. Por exemplo, a noite de Todos os Santos (1 de novembro), ou a noite de San Xoán (24 de xuño).
Neste caso é o único camiño mariño que coñecemos da rolda, os demais da zona son terrestres e ben trillados. O santo evita que esa gran abertura cara ao norte, por onde chegan malos espíritos dacabalo dos fortes ventos, sexa unha ferida profunda que traia grandes males á humanidade.
Por esa canle quixo fuxir a gran serpe do monte Beo, posiblemente con axuda doutros seres do inframundo chegados no seu auxilio desde o norte; pero o valente soldado san Adrián evitouno, non puido alcanzar o mar e quedou enterrada. A illa como tantas outras do noso litoral tiña unha capela para protexela do mal e resgardar o seu carácter sacro.
Era unha ermida dedicada a santa Mariña, que cristianizaba unha vez máis unha contorna sacra milenaria. Non lle serviu de refuxio aos cabaleiros do Templo de Salomón.
Pasado o santuario do santo inimigo da maldita cobra áchase o monte Beo, e o seu castro, un antigo poboado ártabro fortificado da Idade do Hierro. Alí habitan os mouros, os antigos donos da terra, desposuídos polos humanos, polo que non se recomenda ir de noite por aquelas paraxes, e de día, gardar coidado e levan compañía.
No Bico do Castro unha «moura» enterrou dúas potas, unha de ouro e outra de xofre. Os buscadores de tesouros temen escarbar e atoparse coa de xofre e envenenarse, por iso é mellor deixar o lugar tranquilo.
Cara Seiruga
En Beo continuamos o roteiro cara a Seiruga, cruzamos o pequeno regacho, que no inverno pode provocarnos unha molladura. É o río Vaa nado no mítico monte Neme, morada de meigas temibles. Augas arriba conta o río con muíños recuperados.
É un lugar ideal para ir de noite a «apañar gazafellos». Os máis novos destes lugares de Bergantiños adoitan convidar a algún bisoño recentemente chegado a unha xornada en busca de gazafellos, que noutras partes reciben o nome de biosbardos.
Para iso van armados dunha fouce ou un coitelo, e achéganse á beira dun río. Adoita ser unha inocentada, pois a expedición regresa sempre sen ningunha captura, e coa risa irónica dos simpáticos anfitrións de tan particular cacería.
