LENDAS DA COSTA DA MORTE. RAFAEL LEMA
Desde o monte Neme divisamos o mar dos bergantiños e os ártabros, aos que combateron Julio César e Augusto. No porto de Malpica, o illote de O Castelo é coñecido como o barco de Maghé. Era o vello Maghé un mariñeiro en terra, pescador de cana que non quería saír á mar. Un día desapareceu pero deixou o seu nome á illa para sempre.
Nas noites de lúa aparécese a súa silueta, coa súa longa barba, amarrado á súa cana. Desde o alto a mesma illa esmeralda parece o rostro do pescador solitario, cos orificios de ollos e boca marcados por varias covas, e unha cana de pedra na man.
Unha encrucillada en Malpica
Na encrucillada que vai ao peirao, un cruceiro sinala un lugar de ritos. Alí as «sabias, carteiras, vedoiras, menciñeiras, meigas, pastiqueiras» a golpe de hisopo, augardente e xaculatorias curaban males de ollo, encantamentos, aires de morto ou de vivo; cada unha acompada de dous monaguillos.
Era un lugar propicio para a visita en certas épocas do ano das almas do outro mundo, chegadas a rezar ou a pedir unha intercesión a un pobre mortal. Á mantenta para as benditas almas do purgatorio foron erguidos os tradicionais petos de ánimas de Bergantiños.
A capela das Neves ou de San Antón, como moitas outras da comarca, foi levantada por un ermitán que alí vivía; pero neste caso coñecemos o seu nome, Antonio Rodríguez Chouciño. O día do santo, 13 de xuño, soben a san Antonio e á virxe das Neves desde a parroquial ata este templo. Báixanos á noitiña. A irreverente tradición di que ambos son noivos e teñen o seu día para verse, a súa festa na que agradecidos demostran con largueza de curacións a súa felicidade. Tamén san Adrián ten á súa esposa, santa Natailia, que o acompaña o día da súa procesión ata a ermida.
Ánimas do purgatorio
Á beira da ermida atópase unha destas casiñas onde se refuxian as «almiñas dúas defuntos», nunha terra onde non existe a morte se hai recordo dos devanceiros e vélase por eles. Estes petos de ánimas vémolos en Seaia, Oza, Cances, Buño, Mens, Seavia.
As benditas ánimas do purgatorio aparécense aos mortais nos cruces de camiños ou nestes oratorios. Escóitanse primeiro os seus choros; logo susurros, rezos, xemidos; e finalmente adoitan facer unha petición de rogativas, sufraxios, misas ao embelesado oínte, ao que adoitan acompañar polo camiño ata a súa casa. As almas do outro mundo aparécense máis nalgunhas datas do ano, como na primeira semana de novembro, transformados en abellas ou vagalumes (chamadas velliñas).
Por iso non se deben matar. As abellas baixan pola cheminea á lareira do fogar, a quentarse e mostrase aos da casa, porque son almas dos seus parentes. Deixámoslles un prato con «broa» ou «farelo», viño. Aos vagalumes dos muros non as podemos atrapar nin matar, pois son almas de Deus e poden enfurecer ao Señor que nos manda pronto, en castigo, a morte.
Malpica, terra de baleeiros
Malpica foi terra de baleeiros. Temos memoria nas crónicas escritas dunha Moby Dick das costas bergantiñás, chamada «a balea enfurecida». Sucedeu en decembro de 1700, cando Juan Vidal Canzelo, mareante do porto veciño de Caión e os seus compañeiros saíron «a dar caza a una vallena grande y a un ballenato pequeño; y haviendo clavado el arpón, la ballena viendo herido a su hijo se enfureció tanto que rebatió sobre la lancha que le havia arponado, y con un zarpazo con la cola la abrió y trastornó, y la gente viéndose perdida clamó ymbocando el auxilio de Nª Sª de Pastoriza; luego el barco se puso derecho y salieron con los remos, siguieron la vallena y la mataron con admiración de todos».
Son numerosas as historias de contratempos e naufraxios onde os mariñeiros foron salvados ao solicitaren a axuda da virxe, a señora dos santuarios que se avistaban desde a costa de Bergantiños; como os de Pastoriza, monte Faro, Virxe do Monte, A Barca. Os exvotos de pequenas naves colgadas nos templos, algunhas iconas barrocas, as relacións de milagres de cada capela dan fe destas vellas crónicas do mar, con mención dos seus patróns e barcos.
San Adrián do mar (Santo Hadrián)
Na igrexa de San Adrián do Mar celebran unha das grandes romaxes da costa. O culto a san Adrián segue moi arraigado en Bergantiños, contando con tres famosos santuarios, dous costeiros (Corme e Malpica) e un en terra de labranza e arrieiros (Sofán).
A romaría de san Adrián do Mar de Malpica, poder ser o 16 de xuño se cae o domingo, senón en domingo seguinte. Varios miles de romeus soben camiñando desde a parroquial da vila á afastada ermida, portando as imaxes de san Adrián, san Xulián e santa Natalia. Nos cantís do cabo vemos unha serie de pregues nas rocas que os romeus identifican coas marcas do santo. O máis espectacular é «a serpe», unha cinta de seixo serpentiforme encaixada nun leito de mica. A culebra do santo, petrificada baixo os seus pés.
Na mesma zona, unha serie de ocos e buracos son o sinal das pisadas do santo; podemos apreciar tamén a cunca que usaba o ermitán para recoller a auga da choiva e saciar a súa sede.
San Adrián é un militar ao que se encomendan os quintos. Por iso os condes de Altamira, grandes señores da zona, rendíanlle desde o século XV especial culto e posiblemente auspiciaron a confraría que celebraba en Corme grandes pitanzas, ata que foron prohibidas pola mitra compostelá. Polos seus excesos.
En todo caso, e sen atender as escrituras fillas de escribanos, este san Adrián do Mar é para os locais un ermitán que viviu no cabo do seu nome cando toda esta terra estaba inzada de cobras.
A Pedra da Serpe
Para conxurar este azoute, o santo golpeou a terra co seu pé e todos estes perigosos réptiles correron espantados a refuxiarse á Pedra da Serpe de Gondomil (preto de Corme), unha ara cun ofidio alado de pedra sobre o que foi colocada unha cruz. Para que nunca se atrevesen a saír do seu peche nas entrañas da terra.
Aviano na Ora Marítima do século IV a. C. fálanos dunha invasión de serpes que converteu o Finisterre galaico nun país chamado Ofiusa, expulsando aos seus primitivos habitantes, os oestrimnios. «unha praga de serpes puxo en fuga aos seus habitantes e logrou que esta terra queda desposuída ata do seu propio nome». Nas sagas irlandeses os saefes mudan en sapentes, sabios da vella relixión.
No seu templo celebrábase un curioso ritual, «baixar ou santo». Unha pequena estatua do santo, con asas nas costas, usábase para colocar sobre a cabeza, ombreiros, peito e costas do ofrecido, mentres o sacerdote rezaba unha oración. Eran tres as imaxes utilizadas para este rito ancestral, debido á demanda.
Relaciónase o nome de Adrián co céltico Ariainn, divindade do pastoreo e a agricultura. É o señor do monte Beo, que impediu a unha gran serpe ou dragón pasar ás illas Sisargas. Por iso contan en Malpica que esta gran cobra, habitante destes montes desertos, pedía cada ano un tributo de nenos. Adrián dando morte á mesma librounos do mal.
No medio do campo da festa hai unha gran roca cunha cruz. Debaixo, un cura nigromante gardaba os cartos dos fregueses, porque era un lugar protexido ao que só se ía unha vez ao ano, o día do santo. Un día subiu cunha burra cargada de potas de barro con diñeiro e acompañado dun criado. Ao chegar á cruz, pediulle ao criado que regresase coa burra; pero o mozo era moi pícaro e para descubrir o seu segredo escondeuse tras unha mata.
O cura trazou un círculo ao redor da súa persoa, mentres lía a biblia negra (o Ciprianillo); logo tomou tres lagartos dun peto da sotana recitando solemne: «o que queira os cartos levar, un bico na cola tenme que dar». En canto marchou o párroco, o criado achegouse ao foso e púxose a cavar, mais nada achou.
Así que decidiu coller os lagartos que alí seguían e darlles un bico no rabo a cada un. De súpeto, os cacharros de barro cheos de diñeiro empezaron a brotar entre a herba. O rapaz tomou o seu botín e nunca máis se soubo del. Seica en Vigo embarcou para Cuba.
