Este ano o Días das Letras vai adicado as vellas cantareiras e por iso traemos a estas páxinas un traballo inédito de Rafael Lema apañando cerca de medio milleiro de cantareas da ría de Camariñas. No cuarto apartado «cantigas da terra» incluimos as máis populares coa base do traballo do CNMC de Ponte do Porto de 1978.
500 CANTIGAS TRADICIONAIS DA RIA. Acceso ás anteriores entregas
CANTIGAS DA TERRA
Vente vindo, vente andando
miña cariña de rosa;
vente vindo, vente andando
que esta terra non é nosa
Que bonita é a sardiña
que reluce coma prata
máis bonito é o mariñeiro
que coas súas redes mata
As nenas de Arou
van lavar ao mar.
Eu son mariñeiro,
heinas de ir pescar
Se vírades o que eu vin
na feira de Monterroso,
vintacinco lobos xuntos
a cabalo dun raposo
Eu pedinlle leite a vaca
a vaca pediume herba;
a herba pediume prado
o prado pediume rega
Fun ó monte por sardiñas,
fun ó mar cargar de toxo;
polo monte fun nadando
polo mar nun burro coxo
De comer chiculate
morreu a reina;
se morreu que morrese
que era larpeira
Cala ti maleducado,
cala ti maleducado;
que para comer o arroz
excusamos o pescado
Adeus campo de Carnés,
campo de fermosura;
onde se recrea o sol,
as estrelas e a lúa
Adeus galpón de Cabanas
que triste te vas quedando;
os mineiros que che asisten
a súa casa van marchando
Hoxe chove, morena
mañá hai barro,
pobre do carreteiro
que ande co carro
Ambrosio e Federico
salvaron o Caramuxo
coa rapaza no arrechico
De quen é ese barquiño
que vai pola Percebeira?
E o barco San José
que ven de pescar da beira
No mar hai un peixe
que se chama sardiña,
esto de pescar na noite
é o que me desanima
O faro de Camariñas
está partido en dous cachos:
un alumea os mariñeiros
o outro alumea os borrachos
O faro de Camariñas
alumea ós muxiáns
para dicirlles ben alto:
Vivan os camariñáns!
Camariñas, Camariñas,
o rei che quixo vender,
o que merque Camariñas
Muitos cartos ten que ter.
Ó pasar por Camariñas
por Camariñas pasei cantando.As nenas de Camariñas
quedan no río, quedan lavandoEu pasei por Camariñas,
por Camariñas cantando:
as nenas de Camariñas
quedan no río lavando
Todo son dúas rapazas
que pasaron por Arou,
e non as levou o demo
cando a noticia lle dou
Pola multa dun peso,
na pedra da Balaíña
algúns xa quedaron tesos
Gracias a garda civil
por poñer a gamela ó mar,
pra salvar os mariñeiros
o martes de Carnaval
Dos barcos da ría
dime cal é o mellor:
é o de Ambrosio
que a bordo leva a flor
Miña tía Manoela,
miña tía Manoela,
ó santo da Virxe branca
mexáronlle na gamela
Alá na braña de Lazo
largaron a copeada;
había pulgas e piollos
e respondiu o Peludo:
aquí hai peixe pra todos
Viva o Allo e viva Dor
viva a Grixa e Xarás
e viva a feira da Ponte
de cando era rapaz
Se queres que o carro cante
coma o de Canto do Allo
bota o eixo de loureiro
e as leituras de carballo
O carballo de Cereixo
ten as polas reviradas,
que llas revirou o vento
unha nuite de xiada
Para cantar viva Braño
e pa bailar Carantoña.
Para rapazas bonitas,
O Allo leva a sona.
Para cantar viva eu
para bailar meu irmán,
para tocar o pandeiro
viva quen o ten na man
Para bailar viva yo,
para cantar mi cuñada.
Para tocar o pandeiro
miña sogra camellana
O lugariño de Braño
todo é pequeno e chan.
Se o picas miudiño
aínda dá o azafrán
Bota viño taberneiro
bota viño do Ribeiro.
Taberneiro bota viño
que o hai na Cas Trabeiro
Desde O Allo ata Xarás
hai unha longa cadea,
toda cheo de suspiros,
toda de suspiros chea
No outeiro nace a lúa,
neste lugar de Xarás
nace a boa fortuna
Mándasme tocar a jota,
eu a jota non a sei,
pero a quen entra na festa
a jota lle tocarei
As rapazas de Camelle
din que son así
din que sn andando.
Que digan o que queiran
pero todas van casando
As rapazas do Outeiro
rabean por casar,
danlles unha cunca de fariña
e non a saben peneirar
As rapazas do Outeiro
rabean por casar,
pero entrando na casa
non a saben gobernar
O lugar de Tufións
mui bonito pode ser;
ten un loureiro no medio,
alumea sen arder
Eu para A Ponte hei de ir,
ou casada ou solteira
ou criada de servir
Pasei a Ponte do Porto,
paseina de madrugada,
a quen lle quería ben
aínda quedaba na cama
De Xaviña somos nós,
de Xaviña somos nós,
anque somos de Xaviña
sabemos servir a Dios
As rapazas de Carnés
todas xuntas no sobrado
pedíronlle a san Antonio
que as case de contado
María ten boas pernas,
que llas vin no corredor.
Non vin pernas coma elas
a filla dun labrador
Pensastes que che quería
e fui un engaño teu,
desa túa fermosura
non me namoraba eu
Porque che falei un ano
pensastes que che quería,
aínda que che falaba outro
coa misma picardía
A miña Maruxa ten un caravel,
teno tan tapado
que non don con el
Eu son mariñeiro
da beira do mar,
teño unha lanchiña
para ir navegar
O sol chámanlle Lourenzo
e a lúa Catarina,
Catarina anda de nuite
e Lourenzo anda de día
Aluméame luar.
Aluméame de nuite,
de día vai descansar
Despedida de ano vello,
entradiña de ano novo.
Os señores desta casa
os canten con muito gozo
Vengo de moler morena
de los molinos de arriba,
dormir con la molinera
no me cobró la maquía.
Vengo de moler morena
de los molinos de abajo,
dormir con la molinera
no me cobró el trabajo
Teño que ir ó muiño
ó muiño a polas mozas,
e teño que maquiar
unha das máis fermosas
Unha nuite no muiño,
unha nuite non é nada.
Unha semaniña enteira,
esa sí que é muiñada
Polo río da Ponte
baixaba unha chalana.
Eran os de Camelle
que iban de carallada.
Polo río da Ponte
baixaba unha chalana.
Eran os do Outeiro
cantando arriba España!
Miña nai, miña naiciña,
miña nai do corazón,
moitas nais hai polo mundo,
pero coma a miña non
Ardelle o eixo, árdelle o carro,
árdelle o eixo , hai que mollalo.
Ardelle o carro, árdelle o eixo,
árdelle o carro, hai que roelo
A raíz do toxo verde
é moi mala de arrincare,
os amoriños primeiros
son mui malos de olvidare
Silva verde non me perdas
que non ton na miña terra,
nunca silva me prendeu
que non me ceibara dela
Estreliña do luceiro,
estrela da claridá,
vaise o día, vaise a nuite,
vaise a nosa mocedá
Dame lume Sara
polo vertedeiro,
dame lume Sara
que eu son o primeiro.
Si es o primeiro
sobe ó sobrado,
a comer o caldo
e sen estragalo
Vamos indo, vamos indo,
miña cariña de rosa;
vamos indo vamos indo
que esta terra non é nosa
Eu son mariñeiro
da beira do mar,
teño unha lanchiña
para ir navegar.
Ei veñen ei veñen,
ei veñen ei van,
sardiñas fresquiñas
de pola mañán
Rapaza das pernas tortas,
cando vai polo camiño
sempre vai buscando as voltas
Teño un can de palleiro
que de nuite anda ceibado.
Ten cuidado Maruxiña,
Maruxiña ten cuidado
As miñas mans son de prata,
heinas de mandar labrar.
Saben tocar o pandeiro,
tamén saben traballar
Pasei pola túa porta,
pedín agua e non ma destes;
cando pases pola miña
farei como me fixestes
Anduvésteste alabando
que me ibas a deixar,
ándate meu galaniño
outro ocupa o teu lugar
A miña nai cando berra
peta cos pés no sobrado,
ela dí que non quer xenro
e xa llo teño buscado
Tíñaste por muita moza
e por muita comenencia,
agora vaste quedando
a la luna de Valencia
Eu non quero home pobre
que non teña comenencia,
dorme muitas veces fora,
non gasto tanta pacencia
Alégrome que te divirtas
co amor que xa fui meu,
agora chúpalle os ósos
que a carne chupeilla eu
Se tuveras un amor firme
muito che iba a querer,
porque os que hai agora
son de levar e traer
Escribíache unha carta
si tuvera papel branco;
nin o tinteiro ten tinta
nin o querer eche tanto
E nós como somos gandules,
gandules, gandules;
e nós como somos gandules
imos de parranda de sábado a lunes.
E nós como somos da Ponte
da Ponte, da Ponte;
e nós como somos da Ponte
imos de baranda de día e de noite
Ó pasar a barca díxome o barqueiro:
as nenas bonitas non pagan diñeiro.
Non pagan diñeiro, que non pagan non,
ó pasar a barca, díxome o patrón:
vai subir a prenda do meu corazón
A SOGRA
Miña sogra morreu onte,
xa pudo morrer hai anos;
vai boa de botar medo
cos dentes arregañados.
Miña sogra morreu onte,
deixou o caldo na cunca;
rezaremos o rosario
pola alma da difunta.
Miña sogra miña sogra,
miña sogra muller boa,
ela come pan de trigo
a min dame pan de broa.
PANDEIRADAS
Este pandeiriño que che toco
zúmballe a Marica,
era do pelexo dunha ovella
como repenica.
Como repenica miña nena,
como repenica.
Este pandeiriño que che toco
zúmballe a Marica.
Por aquel que entrou no baile,
por aquel que entrou agora,
por aquel que entrou no baile
cantarei a nuite toda.
E non ten ferreñas,
ferreñas non ten.
E non ten ferreñas
e máis toca ben.
Esta miña pandeireta
custoume cinco reás,
as malas linguas do mundo
din que ma dou un rapás.
Muito murmuran de min,
tamén murmuran da Virxe
e máis ta no camarín.
Esta miña pandeireta
é do cuiro dunha cabra,
aínda onte comeu herba
hoxe está de foliada.
Esta vai por despedida,
esta vai por derradeira.
Acabouse o chiculate,
rompeu a chiculateira
MUXIANAS
(Manuel Quintáns Suárez)
San Xulián de Moraime
ti non es ningún rapaz;
deixastes roubar a iglesia,
non sei que carallo fas
Xa fun a san Campio
e non fun a xesteira,
san Campio me arrede
duha muller perucheira
San Xulián de Moraime
feito de pau de loureiro;
primo carnal dos meus zocos,
irmán do meu tabaqueiro.
Cos milagros que ti fas
non hei deixar de ser vello
Estreliña do luceiro,
dame meiga claridá
para seguirlle os pasos
ó meu galán que se vai
O meu amor é celoso,
non quere que fale a ninguén,
pro demo do sapocuncho
que mala idea me ten
Eres filla do demonio
e neta dun condenado,
que na porta do inferno
tes o teu nome asentado
Señor mío Jasucristo,
dios y hombre verdadero:
para comer estou listo
pero traballar non quero
ENTERRO DE GIL ROBLES
(entruido 1936)
Dóenche os ollos,
lávaos con merda.
Vaite Gil Robles
o demo che leva
SANTOS E ROMARÍAS
San Cristovo de Carnés
casa con Santa Cristiña
e lévolle de presente:
un galo e dúas galiñas
Santiago de Cereixo
feito de pau laranxal:
o pesebre do meu burro
é o teu irmán carnal
Acabou san Bartolo
e tamén a Pasmada,
a ver quen me ergue
hoxe da cama
Túa nai e máis a miña
e máis outra compañeira,
tiraron o san Roquiño
de fuciños na cañeira
Meu pai era sacristán
facía varias figuras.
Mollaba o pan en aceite,
deixaba os santos a escuras
Dan dan,
morriu o sacristán.
Dan dan,
coa campana na man
Santiña dos aflixidos,
quen che dou os ollos meigos,
esa flor tan floriada
que gardas fonda no peito?
Onde vas mal?
Onde máis hai.
Onde máis hai?
Onde vai o mal
Sempre me andas preguntando
de que romaría veño;
bótame a man na carteira,
mira que cartiños teño
CANTAREAS DE PONTE DO PORTO E CARANTOÑA
(Manuel Quintáns Suárez)
Se son filla de solteira
a culpa tena meu pai,
disque son filla do demo
que tentou a miña nai
Catro cornos para o norte
e catro para vendaval,
catro para quen murmura
e cinco a quen me quer mal
Debaixo da oliveira
da gusto parrafear,
toda son follas miúdas
onde non entra o luar
A miña muller é vella,
de vella non pare fillos.
Hei de mandala colgar
dunha figueira de figos
Se queres ver a canela
érguete cediño,
verás na miña ventana
herbaboa nun ramalliño
Se pasas por Carantoña
pasarás con cuidadiño,
que está a nai do demo
metida nun furadiño
María, ti es o demo
que me andas atentando:
ou no río ou na fonte
sempre che encontro lavando
Escoita mozo bizarro
que che quero preguntar:
que fabalas onte a nuite
cando eu viña de lavar?
Adios río da Portela,
lavadoiro de lavar.
Adiós ás mozas de Braño
onde as deixo quedar.
Aire, que veño do río,
Aire, que do río veño.
Aire que veño do río
de lavar o meu mantelo
Rapazas do outro lado
vinde lavar ao meu río,
anque a auga non é miña
nace no meu labradío
Miña cuñadiña nova,
chamoume cara lavada.
Pasa o río pola porta,
lávate miña cuñada
Un ceo feito de anacos,
que Dios del se esquecera,
cobre o cabelo das mozas
que bailan todas na eira
Clarea, lúa, clarea,
polo Dios que che fundou:
clarea, lúa, clarea,
tamén o sol clareou
CANTIGAS DE CAMARIÑAS
(Blanco Campaña/Troiano Carril)
As que son de Camariñas
chámanse Camariñanas
chámanse por darse gusto,
porque lles sae da alma
Camariñas, Camariñas
que me vas camariñando
por unha de Camariñas
vivo no mundo, vivo penando
Camariñas, Camariñas
con todos os arredores,
no lle chamen Camariñas
chámenlle xardín de flores
Eu nacín en Camariñas,
non hai vila coma ela;
viva viva Camariñas,
viva sempre a nosa terra
Camariñas ten a sona,
Camariñas sona ten,
Camariñas ten a sona
de cantar e bailar ben
Somos de Camariñas,
non o podemos negar
xa se nos nota na cara
polos airiños do mar
Camariñas, Camariñas,
ben te podes alabar;
que todos os mariñeiros saben
que tes un porto ideal
Din que Camariñas é feo
porque non ten balcóns;
pero ten uns rapaces
que rouban os corazóns
Adiós, Camariñas alegre,
a popa que che vou virando;
non sei que me queda dentro
que os meus ollos van chorando
Miña Virxiña do Monte
que os mariñeiros sempre vixías,
non permitades que morra
lonxe da terra de Camariñas
Anque me vexas pasar
da Ponte cara Cereixo,
anque me vexas pasar
queridiña non che deixo
Lugariño de Buría,
lugar que de todo ten;
boas mazás, boas peras,
boas rapazas tamén
Somos de Camariñas,
porto do Faráon,
onde hai percebes grandes
e moito mexillón
Camariñas, tente firme,
que Muxía xa calou,
e Merexo está temblando
do susto que pasou
Unha cunca de viño
e un anaco de pan
fan a miña merenda
dunha tarde de vran
Miña Virxiña do Monte
ten a porta cara ó mar;
miña Virxiña da Barca
tena cara ó vendaval
San Ramón de Camariñas
ten unha pipa no monte,
as mulleres beben viño
os homes auga da fonte
Cantade nenas cantade,
por qué non cantades todas?
As nenas de Camariñas
son todas palilladoras
Eu nacín en Camariñas
unha vila mariñeira
onte teño os meus amores
cunha nena palilleira
O amor da palilleira
non o queiras meu irmán,
porque leva todo o día
sentada sempre no chan
Palillar, meus palilliños
si queredes palillar,
que os rapaciños de agora
nin ganan para fumar
O faro de Camariñas
alúmbralle as muxianas;
ten un letreiro que di:
vivan as Camariñanas
O pobo de Camariñas
está rodeado de abeneiros;
o mozo que alí entre
ten que ter os pés quedos
Os corviños de Muxía
desterrados do Vilán,
viñeron a Camariñas
por un cachiño de pan
As nenas de Camariñas
sonche todas palilleiras;
as de Xaviña, leiteiras,
as da Ponte, pregheceiras
O faro de Camariñas
non alumbra como debe;
porque todos os vapores
van a varan a Camelle
Os corviños de Muxía
choran cando canto o galo;
porque cando van ó mar
non enganchan un robalo
Aí veñen os de Buría
aí veñen os buriáns,
aí veñen os de Buría
tirándolle pedras os cans
Alúmballe faro, alúmbralle,
alúmbralle as de Mourín,
para cachear as pulgas,
que lle sirva de candil
As mozas de Camariñas
son pequenas e ruíns,
quen mas dera todas xuntas
derreadas dos cadrís
Veño da Virxe do Monte,
da Virxe do monte veño,
veño de subir a costa,
de subir a costa veño
La playa de Camariñas
no la pasean chavales,
que la pasean marinos,
pilotos y capitanes
Camariñas tente firme
que la Habana ya cayó
Puerto Rico está temblando
con el susto que pasó
Por afuera del Villano
ya no se puede pasar,
que trabajan submarinos
por debajo de la mar
Camariñas, Camariñas,
que bonita vas a ser
con la carretera del faro
y el muelle que van a hacer
Adiós, Virxe do Monte
e o faro Vilano,
o porto de Camariñas
e o castillo Soberano
Adiós, adiós, Camariñas,
a popa che vou virando;
a saída é agora,
a volta: sabe Dios cando!.
Que barquiño é aquel
que ven por alta mar?
É o Elisa y Marina
que ven de navegar
Ventiño que ves do norte,
viñeras do vendaval,
trouxeras os meus amores
da costa de Portugal
Nosa Virxiña do Monte
alabada sea ela,
ela é a miña madriña,
eu son afillado dela
Quen me dera estar agora
onde teño o pensamento,
na ría de Camariñas,
un pouquiño máis para dentro,
para ver o meu amor
que hai tempo que non o vexo
Somos fillas dos homes
que van a navegar.
coa alma moi alegre
sen medo ó temporal
Lonxe, moi lonxe, foise meu pai,
chora que chora quedou miña nai,
ata que ve os barcos chegar
coas anduriñas voando no ar
Somos de Camariñas,
somos fillas dos homes
que van navegar,
mentres nos palillamos
ata velos chegar
Indo polo mar abaixo
o vento levoume a vela,
a Nosa Virxe do Monte
doume un pano para ela
Adiós, Virxe do Monte,
a popa che vou virando,
a saida é agora,
a volta: sabe Dios cando!
CANTOS DA BARCA
(X. Fernández Carrera)
Nosa Señora da Barca
ten o tellado de pedra,
ben o poidera ter de outro
miña Virxe, se quixera.
Nosa Señora da Barca
ten a porta cara o mar,
e un pouquiño máis abaixo,
ten a pedra de abalar.
Nosa Señora da Barca
ten a porta cara o mar,
e a súa irmá do Monte
tena cara o vandabal.
Nosa Señora da Barca
ten os zapatiños baixos,
que llos deu un percebeiro
que ía polo mar abaixo.
Nosa Señora da Barca
está de rodillas na porta,
mirando pros seus romeiros
como lle baixan a costa.
Nosa Señora da Barca
¿quen che fixo moreniña?
Foi a raiña do sol
que entrou pola ventaniña.
Nosa Señora da Barca
eu ben a vin embarcar,
con cunchiñas e ferriñas
alá no medio do mar.
Nosa Señora da Barca
eu ben a vin embarcar,
con cunchiñas e ferriñas
todo na beira do mar.
Nosa Señora da Barca
Nosa Virxiña valeime,
que estou no medio do mar(e)
sin ter barqueiro que reme.
Nosa Señora da Barca
eu alá hei ir decote,
que non me gustan moito os mozos
de pantalón e bigote.
Nosa Señora da Barca
miña santiña querida,
traédeme o meu amor
dentro da vosa barquiña.
Nosa señora de Barca
mándanolo vento en popa,
que somos os de Muxía
levamos a vela rota.
Nosa Señora da Barca
alabada sexa ela.
Ela é a miña madriña
eu son afillada dela.
Nosa Señora da Barca
velaí vai pola ribeira,
collendo cunchiñas de ouro
poñendoas na faltriqueira.
Nosa Señora da Barca
velaí vai pola ribeira,
as manguiñas de camisa
parece unha costureira.
Nosa Señora da Barca
está na súa ventaniña,
facendo agullas de ouro
pra túa costureiriña.
Nosa Señora da Barca
embárcame a min primeiro,
que son a filla dun probe,
miña nai non ten diñeiro.
Nosa Señora da Barca
ten unha pipa no monte
as mulleres beben viño,
os homes auga da fonte.
Veño da Virxe da Barca
da Virxe da Barca veño,
veño de abalar a Pedra,
de abalar a Pedra veño.
Veño da Virxe da Barca
veño de abalar a Pedra,
tamén veño de vos ver
Santo Cristo de Fisterra.
Viva sábado da Barca,
sábado da Barca viva,
coma sábado da Barca,
non o vin na miña vida.
