EU PASEI POR CAMARIÑAS.500 CANTIGAS TRADICIONAIS DA RIA
Parte I. Cantigas das panilladas
Este ano o Días das Letras vai adicado as vellas cantareiras e por iso ofrecemos desde estas páxinas un traballo inédito de Rafael Lema apañando cerca de medio milleiro de cantareas da ría de Camariñas. Agora imos coas cantareas de retranca, esa vella tradición milenaria das cantigas de maldizer onde o pobo daba conta do seu xeito de ver a vida e contala, descargaba as tensións e sobre todo vivía con intensidade e brincadeira.
CANTIGAS DE RETRANCA
As mociñas de Camelle
non é unha que son todas;
poñen dous pares de medias
pra facer as pernas gordas
Vente ventiño do Norte.
Vente, non che teño medo,
anque me leves a gorra
tamén sei andar en pelo
Se o inferno queres ver
a unha casa tes que ir;
onde asan a morea,
sogra, sogro, nora e xenro,
ahí tes xa o inferno
Canta o cuco naquel souto
pobriño daquel que espera,
polo que está na man doutro
Se ti viras o que eu vin
tíñaste que ademirar:
unha cadela con pitos,
unha galiña a ladrar
Si viras o que eu vin
fuxirías como eu fuxín:
un gato nunha ventana
tocando nun violín
O pasar o río de Castrobuxán
ven un paxariño e picoume na man;
picoume na man, picoume no pe,
este paxariño que enredante é
O cura vendíu a burra
por non lle pisar o toxo,
agora andará o cura
a cabalo do raposo
O carballo da portela
ten a folla revirada,
que lla revirou o vento
unha mañán de xiada
Mariquiña da portela
tela folla revirada,
que cha revirou o vento
unha noite de xiada.
Compre unha vaca coxa
contando que iba sanar,
aínda de san coxeaba
pa despois non coxear
Estando unha ran
sentada no seixo,
ven un sapo
e doulle no beizo
Se o téu mozo che pide un bico,
o pedircho che fai xuramento;
non llo deas, nena non llo deas,
que o xurar lévache o vento
Este pandeiro que toco,
este que levo na man,,
era da miña cuñada
da muller do meu irmán
Consello de taberneira
bágoas de bebedor,
amores de costureira
e garda traballador.
Todos son contos da feira
Coa roca na man
e o fuso na faltriqueira
von a casa da veciña
murmurar da vida allea
Eu vin o torto de Prado
o día que me casei,
aló na terra dos cegos
quen ten un ollo é o rei.
Se vas o lugar de Arou
non poñas o pe no río,
que anque o lugar é pequeno
gasta moito señorío
Se vas o lugar da Grixa
non poñas o pe no río,
anque o lugar é pequeno
gasta moito señorío.
Se vas o lugar do Allo
non poñas o pe no río,
que anque o lugar é pequeno
gasta moito señorío
Ai! Que pereira tan alta
enriba que peras ten;
elas non baixan abaixo,
arriba non vai ninguén
Largar na braña de Lazo
por non mollaren os pes,
as pulgas estalan moito
cando hai forza de Nordés
Pra cando me case
xa teño un polo,
xa non ten porque darme
miña nai todo
Quen non ten un can,
compra un galgo;
que todo o mundo se arrima
a mata do que deixa algo
Eu tamén me casaría
se a vida do casado,
fora coma o primeiro día
Que pacencia tivera
e pedriñas apañara,
xa lle chegaría a hora
de que as espabilara
Deixa andar o can ca roda,
que tempo ten a bola
e tempo ten quen a xoga
O secreto do teu peito
non llo contes a un amigo,
que pode ser que algún día
que che sirva de testigo
A miña Rosa María
é bonita e ben feita,
que lle miran polos anelos
que leva na man dereita
Vai calando, vai calando
cañoto dun coleiro;
vai calando, vai calando
que eu contigo non me meto
Vai calando, vai calando
cara de cañoto seco,
vai calando, vai calando
que eu contigo non me meto
A igrexa non vou
porque estou coxo,
a taberniña si
pouquiño a pouco
Eu non quero home
que vaia o mar,
que vai a taberna
pra se emborrachar
Eu vin cantar o moucho
no altiño do penedo,
eu vin cantar o moucho
pero non lle tiven medo
Arriba pandeiro roto
abaixo manta mollada,
onde chegan as mulleres
os homes non valen nada
Adeus praza de Carnés,
praza das catro esquinas;
pra mín xa acabaron,
as entradas e salidas
Adeus a Ponte do Porto,
a ponte dos catro arcos,
onde eu levo gastadas
as soas dos meus zapatos.
A Ponte non era nada
se non fora a capilla,
a casa do boticario
e o barracón de Mira
Se enfrente enfrente,
unha fala non me das;
unha mirada de ollos
que non hai lugar pra máis
Todas as que cantan ben
arrímanse a ventana;
eu como canto mal,
non me arrimo nin me chaman
Anda vaite polo mundo,
que o mundo darache o pago;
no mundo tamén se arregla
o que anda desarreglado
Hai unha edra que corre,
miña moza, as túas paredes,
e nunca pode encontrar
la cama donde tu duermes
A muller que quer a dous,
non é tola senon entendida ;
aínda que unha vela se apague,
quédalle a outra encendida
Non me tires con pedriñas
nin con mazás recortadas;
sabes que eu pra ti non son,
non me sigas as pisadas
Dios che me dea pacencia
con esta miña muller;
nin ela fai o que eu digo
nin eu fago o que ela quer
Cun sombreiro de palla
un galego ó portal foi
mentras adoraba ó neno
comeulle o sombreiro o boi.
Os tres reises magos
van para Belén,
dous van camiñando
outro vai de pé.
Os tres reises magos
van para Belén,
quitaron os zocos
para correr ben
Este ano hai moito trigo.
Casamentos que ha de haber!
Hase de casar a fame
coa gana de comer
A doutrina cristiana
señor cura, non ha sei;
pregúnteme cantareas
que eu lle responderei
Alabado sexa Dios
que xa ven a barateza:
os homes a catro cartos,
as mulleres a peseta
Ser solteiro é boa cousa
e ser casado tamén,
deixarei pra cando morra
pensado o que me convén
Non me quería casar
con home que viudase,
nin quería criar pitos
que outra galiña deixase
San Antoniño bendito,
dádeme un home;
anque me mate,
anque me esfole
Dis que non tes cruz
pra rezar o rosario ;
cásate, miña neniña,
e terás cruz e calvario
Eu vin unha casa arder:
un cego estaba mirando,
un mudo chamando xente,
un coxo auga carrexando
Unha vella fui papar
cento e medio de sardiñas,
e todiña noite andivo
quitando do cu espiñas
Máis quixera ser pereira
e dar as peras maduras,
que non ser muller dun sastre
que non ten senón figuras
Miña sogra morreu onte,
enterreina no palleiro;
os cregos a responsala,
eu a tocar o pandeiro
Miña nai ten unto vello
do porco que ha de matar;
tamén ten berzas na orta
das coles que ha de prantar
Paxariño vilerexo
cantas no bico do toxo,
quen che manda rebuldar
cas mozas do pelo roxo
Eu caseime pra montaña
pra terra dos maragatos,
cadroume unha muller vella
toda rilada dos ratos
Alá enriba,
no campo redondo
había un vello
co demo no lombo.
Alá enriba,
no monte redondo
había un vello
cos collóns no lombo.
Acolá enriba
no campo da eirita,
hai unha vella
fumando na pipa
Teño dous namoros nai
a lei manda querer un;
son bonitos como soles
non podo esquecer ningún
Aí veñen as lanchas do xeito
pescando sardiñas a eito.
E van pola beira do mar
porque os de Muxía non saben pescar
Imos a Cruña que hai moito que ver
que se casa un home con unha muller;
a muller é cega e o home non ve,
vaia casamento que vamos a ver
A muller que capa os homes
Vive no campo de Noia,
fuxe home fuxe home
que aí che ven a capadora.
A muller que capa os homes
Vive no campo da feira,
fuxe home fuxe home
que aí vos ven a capadeira
Teño unha cuñada tola
que de nuite anda ceibada,
débelle picar o bicho
que me mirou mala cara
O raposo está berrando
no alto de Camariñas:
que me traian os zapatos
que me doen as espiñas
Non traio nada
de volta da vila.
Alá queda A Ponte
chea de cobiza
¿Que hai pola Ponte
María da Grixa?
Hai muita cobiza
Vindo da feira da Ponte
cando víñamos andando
saltou un porco do coche
houbo de matar a Armando.
A Camelle en una noche
hicieron la carretera.
Ahora nos falta el coche
As rapazas de Camelle
son pequenas e tetudas.
Cando van subindo a costa
botan peidos coma burras.
Santa Conacha bendita
danos o vento de popa,
que somos os tragacaldos,
temos a barriga rota.
Botas o sombreiro ao lado
por seres fillo de ricos.
Podes botalo no cú
que eu de ti non necesito
Miña nai doume unha tunda
coa folla dunha rabisa.
Miña nai teña vergonza
que ven a xente da misa
Mangarrachada
foi a Sevilla
Ven de volta recoño
trouxo unha filla.
Trouxo unha filla
de cara lavada,
porque era filla recoño
de Mangarrachada.
Vaite lavar porcona
vaite lavar,
se non che chega o río
tírate o mar
Plantei un garabanzo
na ragaña do cú
nunca vin garabanzo
con tanta salú
A regueifa está na mesa
vinde nenas regueifar
se non vos toca a regueifa
alguén vaivos a tocar
Teño unha cuñada tola
que de nuite anda ceibada
debiulle picar o bicho
que lle vexo mala cara.
As cousas do home
e máis da muller
non sempre che son
como ten que ser
Eu teño un canciño
que bonito é
e baila a muiñeira
na punta do pé.
Túa nai e máis a miña
tuveron reñido bravo,
por culpa dunha galiña
que tiña amistad cun galo
Unha pera, dúas peras,
non ten tantas a pereira.
Unha pera tirou o sastre
a conta da costureira
Unha vella se papou
kilo e medio de sardiñas.
Estuvo todo a nuite
sacando do cu espiñas
Leva a túa cuñada,
a canda túa sogra.
Da rapa a rebola
veña o demo e escolla
O porco é un demo,
ten cara de bacuriño.
Come polo cú,
gomita polo fuciño
O carallo xa morriu,
os collóns están de luto.
Ábreme as pernas María
pa enterrar este difunto
A miña casa
non quero que veñas
sempre me fodes
e nunca me empreñas.
Ou é que non podes
ou é que non sabes
ou é que perdestes
as habilidades
Ay Manoel
ay Manoel del alma.
Ay Manoel
ramito de palma
ramito de palma
ay Manoel del alma
Esta nuite hei de ir alá,
nena non me teñas medo,
déixame a porta trancada
cunha palla de centeo
Adiós martes de entruido,
adiós meu galaniño,
hasta domingo de Pascua
non comerei máis touciño
Cando o entruido morriu
levárono enterrar,
botáronlle `pouca terra
e volviu resucitar
Lévame no carro, leva,
pola costa de Xarás.
Lévame no carro, leva,
pero non me deixes atrás.
A vida do arrieiro,
non hai vida coma ela.
A semana no camiño
e o domingo na taberna
Marica, si vas
ó río a lavar,
non batas a roupa
que a podes rachar
Que ben baila, que ben baila,
o da chaqueta redonda,
pero mellor bailaría
se a tuvera máis longa
Miña nai por me casar
ofreceume un año novo,
agora que me casei
dixo que o comera o lobo
Eu queriame casar,
miña nai non teño roupa.
Casa, miña filla casa,
que unha perna tapa a outra
O día que eu me case
queira dios non apareza
nin cura, nin sacristán,
nin as chaves da igrexa
Non te aloubes, meu galano,
non gastes tanta fachenda.
Vives nunha casa grande
pero é casa de renda
O río cando vai cheo
leva carballos e follas,
tamén podía levar
as linguas rexoubadoras
Este pandeiro que toco
era de coiro de ovella,
onte comía no monte
hoxe toca que arrabea
Na miña vida tal vin
nin aqui nin en Quintáns,
unha cadela con pitos,
unha galiña con cans
Na miña vida tal vin
no lugar de Mintiráns,
unha cadela con pitos,
unha galiña con cans
E déixame subir
ó cuarto da criada,
e déixame subir
que non lle fago nada
Ponte do Porto en un llano,
Cereixo en una laguna (bis).
Donde se casan las feas (tres veces)
pues guapas no hay más que una.
Y esa la tiene su madre (tres veces)
en la cuadra con las burras.
CURAS
O cura vendiu a burra
por non lle dar a cebada,
agora anda o curiña
a cabalo da criada
O noso curiña novo
cando vai na procesión
leva cariña de rosa,
olliños de gorrión
Paxariño gorrión
onde vas facer o niño?
Á horta do señor cura,
na punta dun gamalliño
Non te namores dun crego
domingo antes da misa.
O cura fai coma o xerro
que ten o cú de cortiza
Amores de crego, madre,
amores de crego non.
Amores de crego, madre,
amores de maldición
O cura fui ó muiño
e caeu no tremiñado.
Acudídeo, mociñas,
que vai todo enfariñado!
O cura fui ó muiño
é caeu no tremiñado.
Entrou coa sotana moura
e vai todo enfariñado
O cura de Carantoña,
ten as cirolas rachadas,
que as rachou nas silveiras
correndo tras da criada
O cura cando vai fóra
deixalle dito á criada:
veña tarde, veña cedo,
déitate na miña cama
Mira mira como corre,
como corre polo prado
o cura de Domianso
co carallo alovantado
A criada do cura
tuvo un neno
pequeniño.
E de nome lle chaman
Manoeliño
O caravel cando nace
chámanlle caraveliño.
Tamén os fillos do cura
chámanlle ó pai señor tío
Arrimar, arrimeime,
fume arrimando.
A criada do cura
cominlle o caldo.
Arrimar, arrimeime,
fume arrimando.
Na lareira do cura
comín o caldo
Crego que che queira mal
ándalle no unteiro,
escríbelle no portal
e o lume polo palleiro.
Xa verás como Dios che val
O cura da miña aldea
ten a barriga furada:
que lla roeron os ratos
correndo tras da criada
O cura máis a criada
ordenaron de cocer:
a leña estaba no monte,
a fariña por moer
UNHA VELLA
Unha vella díxolle a outra
polo furado da porta:
Ti goberna a túa vida (tres veces)
que a miña non che importa.
Ai laralalalá,
escomencemos a pandeirada
escomencemos o baile xa.
Unha vella no tempo dos mouros
fixo da cona unha praza de touros.
E se fixo fixo ben
na súa cona non manda ninguén.
Unha vella nos tempos de antes
fixo da cona un par de tirantes.
E se fixo fixo ben…
unha vella por falta de macho
botou pola cona o mango dun sacho.
E se fixo fixo ben…
O CARALLO E MAIS A CONA
O carallo e mais a cona
foron xuntos as amoras,
díxolle o carallo a cona
vamos foder dúas horas
..cachonda chonda chonda
recachonda chonda chonda
cachonda chonda chon…
del Uruguay (bis).
O carallo fui a cona
pensando de beber viño
chegou a porta do medio
gomitou polo fuciño
…cachonda chonda chonda…
Miña nena, ti fodestes,
miña nai non fodín non,
esas manchas da camisa
manchas do carallo son.
…cachonda chonda chonda…
Las mujeres cuando mean
se la tapan con la mano,
en cambio los hombres
cuando mean la menean
y la dejan goteando.
…cachonda chonda chonda…
Ovella que vas pro monte
co rabo tapando a cona
válgame dios de los cielos
mala centella che coma.
…cachonda chonda chonda…
Quíxenche meter un fuego
na cabezalla do carro,
a cabezalla rompiu
fui o fuego pro carallo
…cachonda chonda chonda…
