Perseguidos dunha forte tormenta na nosa visita nocturna desde o corazón da Costa da Morte ao Fiot de Carballo fomos ver «En mitad de tanto fuego», unha das propostas estelares do ciclo. Á saída do teatro felicitei ao meu amigo Alberto Sueiro polo seu labor e o empeño do seu equipo en manter o listón tan alto na escena galaica cun festival de empaque con cheos asegurados. O Premio Nacional de Literatura Dramática Alberto Conejero é o autor da obra que según a cartela «combina voces do pasado e do presente para dialogar coa nosa realidade e explorar a condición humana a través da beleza, o misterio e a escuridade dun poema épico».
Mentres se escoita o resón do honor, gloria, patria, guerra hai un home que fala da súa cuita persoal e a dos seus (a familia e os guerreiros caídos). Nas táboas un único actor, da vida a un só protagonista, Patroclo, compañeiro amado do heroe Aquiles na guerra de Troia. O camarada que rouba o casco e as armas do heroe para guiar aos aqueos, salvar as naves, e atacar os muros da cidade sitiada dun xeito arrebatado e insensato, acadando a morte. Quen o mata é o troiano Héctor, engañado, pensando que está loitando con Aquiles. Patroclo na súa insensatez rexeita a voz do deus Apolo quen lle ordena dar volta e o ataca pola costa.
FOTO PORTADA- VANE RÁBADE
Sen a intervención divina o guerreiro non entraría eivado na loita contra o gran valedor dos defensores. Os deuses ou o destino de novo envoltos nas guerras dos homes. Un secundario que non está chamado a gloria reservada aos ases, aos favoritos dos deuses; unha sombra do máis luminoso dos aqueos que lidera a uns homes coa falsedade da máscara do líder. Na morte os focos iluminan mainos a súa espectral figura, tras unha vida na umbría.
Coñecín e traducín este canto da Iliada nas clases do meu profesor de grego en bacharelato, Francisco Pérez Santalices (un dos tradutores da Biblia ao galego) no Seminario Menor de Santiago, onde nos exixían un bo nivel de linguas clásicas. Un personaxe de segunda fila na gran epopea, un acompañante que cambia o curso da historia, provoca a reacción do desencantado Aquiles, o seu retorno ao combate cos seus irmáns gregos por unha causa: a venganza de Patroclo. O corpo do seu amado camarada, barbado e maior ca el, vai ser mais honrado e recoñecido na morte que na vida cunha das grandes hecatombes do seu tempo. Son as cinzas dun amor grego, entre homes; aquelas somrbas que leva o branco día cando os ollos pechan e a alma vai liberada da prisión, aquel po namorado de Quevedo.
Na escuridade total da escena empezan unhas tímidas luces a abroiar e vemos un home só, de pé ante a lenda. Comeza un monólogo de altura, o de Rubén de Eguía, finalista nos Premios Max, outro actor de primeira liña para elevar o Fiot. Un traballo tenso, lírico e dramático, emotivo e visceral, durante 70 minutos sen resollo. Primeiro de pé, logo co apoio dunha cadeira onde se trasviste emocionalmente en apuntes do pasado máis recente, actualizando casos da deshumanización provocada polas guerras presentes e criticando o absurdo de tantas gloriosas fazañas bélicas nun discurso humanista, pacifista. Son intres de contriccións e silencios, mudanzas de voz, de recuperación do resollo e certa improvisación nas divagacións fora de tempo. É unha constante no achegamento dos dramaturgos modernos aos clásicos o debezo pola modernización da lectura, actualizando a posta en escena polos novos hábitos.
O actor viste con roupa de hoxe e engade ademáis tics actuais, cos que non estou moito de acordo, como esa amaneiradas posturas e xemidos que nos recordan a evidente homosexualidade dos hoplitas e compañeiros de tenda helenos.
Non lle acaen porque é un guerreiro que mata e morre, un home bravo e cruel non un clown de comedieta madrileña nin figurante dunha comparsa do día do orgullo. Son eses toques á modernidade que falan dunha voz, dun relato nunha historia literaria do acervo europeo dentro dunha proposta dramática. A súa fisonomía mediterránea, a pose de connotacións heroicas, reforzada polas sombras reflexadas polos focos na banda esquerda do escenario e que os das primeras bancadas podemos percibir asombrados (non o resto), siluetas axigantadas a xeito de estatuas gregas. Mesmo ao final, cando estira o brazo como exprime a imposible pronunciación esganada do nome do amado Aquiles percibimos a prolongación dunha lanza nas tebras.
O actor desborda no discurso, no dominio da técnica vocal e a aclimatación aos tons poéticos e dramáticos, ao desgarro emocional do recordo persoal e ao esbozo da narración épica onde se asenta a súa experiencia vital, tinxida da lembranza da brasa do amor e o lume da amizade da súa vida, como pegada do heroe amado. A mirada é outro recurso que xungue ao actor co auditorio, ben buscando a vista cómplice ben afastando os ollos cara o trance evocador.
En quente podemos sorprendernos polo minimalismo da proposta, a nudez, os silencios e penumbras, a falta de tramoia e apoio visual. Intuimos este certo desasosego en boa parte do público, reclamando un pouco de vestimenta teatral na monotonía. Un home só diante do público, os seus cambios de postura, unha boa utilización do apartado luminoso para marcar párrafos e mudanzas.
Eu tamén comentaba coas miñas compañeiras da ocasión nos andares esta necesidade de arroupar con algún efecto a obra, que gañaría da comprensión e aplauso dunha parte do respetable mais curioso ou perdido que marchou do acto cun pouco de frío e desamparo. Aínda que un afecionado ben sabe que hoxe na comedia faise de todo, e a malloría dos presentes son de abono.
Logo, a hora de apañar tempo para esta crónica por outra parte quedoume esa sensación de soedade e desapego do doente caído dunha guerra absurda -se atendemos a causa dada polo aedo Homero-, ben marcada pola posta en escena e a dirección. Desprovisto de todo apego físico, de toda excitación e desvío dos sentidos con trampas visuais e maxias modernas, temos o teatro clásico (sen corifeo), queda unha voz que son varias, queda un home nas tebras abrasadas polo lume.