Coñecín a Paco Fernández del Riego tras a publicación da miña primeira novela, Flores Negras, en Sotelo Blanco no 1998. Ao recibir a miña obra contestoume cunha carta manuscrita coa súa crítica que demostraba a calidade humana da persona e a súa ansia de querer descubrir novos autores e novas narrativas.
A curiosidade do sabio e a grandeza do mestre que se baixa a ler e contestar a un recén chegado, que lle mostra ademáis unha narrativa e uns personaxes moi afastados da súa tradición.
E por iso mesmo, el é o agradecido pola achega e o que agasalla cunha lectura e análise cheo de afecto. Son estes detalles os que marcan certos caracteres, un carisma repetido en moitos altos nomes do noso galeguismo culto e dialogante doutros tempos. Uns homes que se xogaron a vida nun mundo moito máis violento e ruín.
En 1994 presentábase a primeira edición dun libro de viaxes pola nosa xeografía do ilustre intelectual galeguista e agora a iniciativa de Edicións Xerais, reedítase recuperando o texto orixinal con ilustracións e fotografías. Falo de Galicia de Francisco Fernández del Riego (Xerais, 2023).
Ramón Sanfiz o «guía»
Como disculpa literaria, Fernández del Riego, tan amigo dos heterónimos (a veces por necesidade de ocultación) escolle un álter ego (Ramón Sanfiz) para servir de guía a tres visitantes bretóns –Jean e Marguerite Mauron e o historiador Pierre Mansour– aos que leva de roteiro por unha Galicia fotoxénica, co tempo (tamén e en boa parte no tempo democrático) deslabazada en aras ao progreso inculto (por usar unha forma lene).
Por esa terra que o narrador oculto no nome do guía recorreu de mozo, cando era un safari a derrota polos camiños-estradas do país. Hai moito do Seminario de Estudos Galegos e os seus roteiros dos anos trinta, tamén apropiación doutros grandes camiñantes, evocacións en distintas etapas vitais conformando doce viaxes.
Recolllendo notas, artículos vellos, memorias compartidas vai xuntando o mestre desde o Eo ao Miño e ata os Ancares outro xeito de cartafol de viaxeiro que bebe no Cela que antes sementou mestría do Eo ao Bidasoa e outras moitas camiñatas. Sí, Cela (con perdón da grei dos pegureiros) anda máis a sombra desta obra que outros mentores.
Excursións polas arterias de Galicia
Aqueles mozos galeguistas non podían falar dunha terra da que non sabían, e así organizaban excursións a comarcas significativas. Dese pouso e doutras visitas a lugares emblemáticos, portos de montaña e de costa, lugares de significada nombradía histórica ou simbólica, sae este libro de viaxes interiores. Polas arterias do país e por un mesmo.
Un libro de peregrinacións, pausadas nas ruadas urbanas e nas citas, mais lixeiro apurando os carreiros sen asfaltar ata a época yeye que contornean as saias das rías para cehagar a enclaves-iconas. Longas etapas en auto que precisan da parada en pousada ou venta con catre no tempo da súa memoria, como o que fai a Costa da Morte vindo desde o Eume con remate en San Martiño de Ozón. Lugar que só deixaría de marco limiar un camiñante de longos recorridos e lecturas, tocado no seu día por un descubrimento que non sae nas guías, e non pagan os de turno cos nosos cartos.
Viaxe por Bergantiños e Nemancos
Deixa o seo de Corcubión coas Rías Baixas, evidente terra sur fisterrán. A viaxe por Bergantiños e Nemancos é brincadeira con pequenos apuntes necesarios (Alfredo Brañas, Pondal, oleiros, palilleiras).
Unha visita de preguerra, moito antes da desfeita urbana; coas vilas a todo ver, as chairas e os outeiros inflamados polo roibén, mollados con agarimo. Malpica é un portiño pintoresco e Carballo un arrabalde do cemiterio vello. Para qué renunciar aos seus anos a esa imaxe idílica, ás fotos en branco e negro do corazón, pola evidente degradación do presente! Non é unha guía turística é unha viaxe da alma, unha necesidade vital, un exercicio de amor recollendo toda a patria nun traballo cando o tempo do presente é curto e non se pode recorrer fisicamente o que se ama. Dombate, Nosa Señora da Barca (con Lorca e Rosalía), o castelo de Vimianzo, Moraime. Aínda cita a existencia do castelo de Camariñas, derrubado nos anos corenta.
Dinos o mestre: «Representa esta terra unha Galicia de paisaxe austera, baril, dramática. Domina nela máis o páramo co val. A costa pelada que dá a ría. A montaña espida e a cuberta de mesto arboredo». Voan os paxaros de Pondal: o corvo, a gaivota, o falcón e a anduriña viaxeira.
Da fortaleza de Vimianzo os viaxeiros van na procura do río do Porto: «Pasan agora os viaxeiros pola Ponte do Porto, rente da enseada de Camariñas. É Camariñas unha pequena vila na abra da cal desauga o río do Porto, suave e breve. Compón coa península de Muxía, A Buitra, o avanzado Touriñán e o grave e olímpico monte Pindo cara ao sur un escenario de singular grandeza».
