«Capitán Araña» de Rafael Lema, por entregas, no Día das Letras Galegas

 

 

Onde eu nacín os invernos eran longos coma os fío dos ventos que espeluxan o mar, as noites semellaban una boca de lobo, de rompente. E a chuvia non nos deixaba en todo ano. Aqueles veráns, todo nordés, tan curtos,cando os gaiteiros do lugar da Devesa baixaban polo camiño do Porto da Señora cara á casa do fidalgo, a Pousada do Corvo, acompañados do romeiros en carros, andando ou a cabalo.

 

O meu nome é Roi. Nacín no ancoradoiro de Sabadelle, a poucas millas do cabo Vilán. O meu pai era labrego e traballou as terras do fidalgo do lugar, o bo Don Gregorio o Vello, que Deus o teña na gloria pois a el lle debo saber ler e escribir e ao seu abeiro nunca faltou una cunca de caldo de verzas. Arrimado a un porquiño do ano criado, faciamos vida. O meu pai non tiña de seu máis ca un pobre cabanote e unha forte e preciosa voz, coa que xuntaba aos baleeiros biscaíños e a os pescos de Camelle a carón da pousada de Don Gregorio, onde entrei a axudar cando aínda non lle chegaba ca punta do nariz ao mostrador de boa madeira de riga.

 

Non era sitio de paso mais non había outra fonda en todo mar de Reira, anaco de costa brava entre Traba e o Vilán. Chamábana a Pousada do Corvo polo paxaro negro que tiña pendurado dun farol na mesma porta de dobre folla verde. Farol e corvo foran un correo da Súa Maxestade esnaquizado preto de alí, nuns cons. E daba o negocio algún real que xuntado a unas terras aforadas a Andrés de Amil, apoderado do conde de Altamira, e a algo de gando facían do amo home de bens naquela costa de pobres mariñeiros.

 

 

O noso pequeno portocelo non era gran cousa,pois os veleiros atracaban na ría, en Camariñas, ou entraban ao interior dela, á vila de Porto, lonxe dos ataques dos enemigos da nación. Aquí malamente se vían máis barcos cos arrastrados polo temporal ou as traíñas dos homes que andaban á balea.

 

Era o meu lugar un pobre casal coa súa fonda de postas da antiga calzada da costa, a nosa casa e mais a do muiñeiro Vito que tiña a muller máis mentireira que nunca vin,  dous fillos mozos e unha casadeira.

 

Á outra beira do esteiro estaba Camelle, unha ducia de casas da altura dun remo onde vivían mariñeiros. Na pousada do meu lugar de Sabadelle eran fixos Vito, sempre coa pipa de tabaco prendida sentado nun bambán que el fixera, tamen o cabreiro Óscar,medio que non era ben por unas febres, e o valente Amadeo do Tosto,que viña xogar ao truco co seu corno de óso de balea no cinto. Estouno vendo, alto, robusto, ben formado, co aire das xentes loiras daquel brazo de costa. El ensinoume a pescar boas barbadas e sargos. E a muller do muiñeiro díxome como se lía a man e as borras nunha cunca, poque era carteira e visoira á parte de ter un ollo tan enrugado que se lle tiña por falto.

 

Un curmán do conde de Altamira chegou un día á vila de Porto, cabeceira do noso concello, a unha legua da niña pequeña aldea da costa. Era oficial do exército, capitán do rexemento do Partido Xudicial de Vimianzo, que dispuña de licenza para dous meses e viña pasalos na vila, nas torres de Cereixo, que eran de seu curmán, o noso señor. E foi na feira de Porto onde o crego Don Basilio, amigo da casa e párroco local, lle presentou o capitán a Don Gregorio, o pousadeiro, e ao meu pai. Desde ese día os catro compartiron partidas de caza e boas caldeiradas na pousada.

 

Vendo eu aquel oficial, entroume a afección a ser soldado. A Coleta poirenta, as alas de pichón e correaxes brancas cruzadas sobre o peito, a xarreteira dos valentes da provincia de Santiago que El-Rei Carlos admiraba polo seu valor no combate e nunca abandonaren o posto nin contra un cento de fusís.

 

O soldado falaba como se lle saísen fíos de prata por entre os dentes. Contaba arremangado sobre a mesa que tendo boa conduta, valor e un pouco de fortuna non había razón para arrancar torroñas nas terras doutros, que un simple fillo de artesán vilego ou aldeán podía chegar a suboficial. Un pouco de resolución e con cinco anos de servizo librando batallas tiña no lombo a xarreteira. Non sendo nobre un galego podía ser capitán e ver o mundo tan grande como era. Acadar os países deses bergantíns que pasaban polo mar adiante cos nomes inflados como velas o vento.

 

Daquela eu pouco podía facer entre os homes pois era tan pícaro que non valía para moito. E así as maís das veces aturaba das ovellas do amo xunto as súas fillas, que me tiñan coma un irmán. Outro non coñecían, xa que o fillo varón da pousada andaba na guerra no reino de Napolés, e polo mundo adiante levaba moitos anos. Segundo dicía o señor Gregorio, os seus fillos levaban no peito unha cadea  cunha serpe verde, a marca da casa, igual o escudo armeiro que estaba gravado na porta da posta. Seica llo dera un rei a un tataravó que loitara contra o pérfido Drake e fora nas expediccións de Sarmiento os mares do sur. Ou cun tal Hernán de Lema, que entrar con Cortés na capital dos aztecas. Algo díso lle oíra o fidalgo. Unha historia así, tan vella coma o mundo.

 

A niña nai non tiña moita saúde xa entón e deixara de ter fillos desde a morte de Luís, que durou uns meses. Pero facendo queixos, tecendo e palillando, quero eu que non había na campá de Porto muller coma ela. Do meu pai pouco podo contar. Embarcou sen nada dicir co capitán e foi combater a América.

 

Chegou anos despois tísico e con feridas por todo o corpo para morrer e ser soterrado no vello cemiterio da Grixa. Pero uns pesos de prata troxera nunha arca mariñeira que vira moito mundo e aínda conservabamos na casa coma un tesouro, que nos falaba del e das súas aventuras polos campos e mares de terras alleas, unha arca de madeira moi grande que gardaba as súas roupas de soldado; unha arca que tiñamos á man dereita entrando pola porta de dobre folla no que sentaba cando tiña gana de soñar con andar á balea arpoando aqueles colosos que viñan marcados con trapos e arpón ao Porto da Señora, e alí enriba del sentía un forte arrepío de luz, de lume, coma unha chamada na noite cheirando a salitre e argazo, un ouveo de Olga e de barullo de olas na borraxeira do luscofusco. O meu pai coa súa arca de soldado estivo a carón do do xeneral Washington, un xigante de pés  grandes e mans coma pés, casaca azul con voltas de pel e unha escarapela negra. Co mariño Paul Jones e co xeneral Wayne.

 

 

Tomou parte en moitas batallas integrado nos cuadrilleiros do gobernador Gálvez pola Florida adiante, baténdose en Baton Rouge xunto ao veciño Pardiñas, que era oficial. Este Pardiñas, agora nobre e rico mercador, bo cirurxián, ao volver canso e vello ao lar consegiu patente do corso para o seu fillo Ambrosio, que tornou ás Indias cun barco armado. E outros do Porto e Corcubión tamén se botaron o mar a loitar co inglés e facer botín auspiciados pola Coroa.

 

Non despois da súa volta moito non durou o meu pobre pai, mais si o suficiente para abrirme os ollos coma pratos con tantas historias e botarme no peito a febre da navegación. A miña naiciña ficou medio cega da vista dende que me naceron os primeiros pelos baixo a nariz. Foi así que Don Gregorio o Vello me adoptou coma un fillo máis, aínda que según vivindo coa miña nai na casa de sempre, algo afastada da pousada. Esta casa era coma unha atalaia desde onde divisaba os navíos de toda a nación polos carreiros do mar.

 

Naqueles días nunca me deixaba, nin a sol nin a sombra, Mariña, a mais nova das fillas do fidalgo. Ao abrente do día ía por ela á tenda, levabamos as ovellas ao paisal e pasábamos a mañá polas campías. Asi da amizade da nenez foi nacendo algo máis, o desexo de estar sempre xuntos, sen despegarnos. Por iso a ela lle daba pena e baixaba os verdes ollos, os cabelos loiros cando eu falaba de servir a El-Rei nunha fragata das que arrimaban á vila e chegar ás illas do Rei Salomón, a Veracruz, Maracaibo, Darién; a tantos sitios cos que soñaba desde que aquel capitán luminoso, tal un santo dos libros, baixara do cabalo na pousada e me dera un real e un cuarteirón de chocolate.

 

Pero no tempo que comeza a historia que vou contar só tiña quince e ela dous anos menos. Idade de soñar. O mundo andaba revolto, o século rendido e o noso rei, Carlos IV das Españas, loitaba contra os revoltosos de Francia pola defensa da relixión católica e do país.

 

Na pousada ocorría que polo tempo do sal viña o señor Suárez da vila con zorras de bois a cargar e naquela semana había trafego de xalleiros, arrieiros das montañas, que gastaban o carto mentres o barco das sacas abalaba no ancoradoiro. O señor Ricardo Suárez, bo cliente da casa do amo, era home de confianza do rico comerciante porteño Mazaeda e daba moitos pesos a ganar nas descargas. Era nestas ocasións cando Don Gregorio me reclamaba para despachar e alí diante dun mostrador fun coñecendo xente boa e mala pero sobre todo aprendín a escoitar.

 

Un día o señor Ricardo chamoume a un lado e díxome se quería ir con el á cidade. Nunca tal dixera. Morría por ver mundo. O señor era home calado e cabal, duns trinta e pouco anos, ben alto e corpachudo, gustaba moito da augardente e do molete e falaba algo fungando, coma unha buguina. Sentaba mirando os homes estibando. Con anteollo de bronce tedesco que abría en tres pezas miraba o mar afastado.

 

Eu sempre fun aberto, aprendera a pescar á bolina e ao liñol cos mariñeiros do mar de Reira, con Serafín de Ríos e Amadeo do Tosto. O mellor gaiteiro da redonda, Xaime da Devesa, inicioume co punteiro. ¡Boas pezas lle teño dado ás ovellas monte arriba! Todos os do lugar ben me querían. E do señor Suárez tamén me fixen querer polo bo servizo que lle prestaba. O amo deixoume ir na viaxe non sen antes darme unha moeda para que mercase algo que me enchese o ollo.

 

Fun á vil aco señor Ricardo, pasei a noite na súa casa mirando o embarcadoiro, onde o río xa era mar feito. Alí tiña el un bergantín amarrado polo pescozo, preparado para ir ao comercio de Cádiz. Cando veu o día, o señor sacoume das pallas e collemos a dilixencia que os seus amos, os Mazaeda, enviaban sempre cos recados e pasaxe a Santiago. Antes almorzamos leite, queixo e touciño na compaña do crego Basilio e do seu mordomo. Os catro collemos o camiño real por entre as montañas, os dous últimos dentro da carruaxe, eu e o señor Ricardo coas cinchas dos cabalos. Levabamos o encargo dunha nova campá para a parroquia. Xa na tarde vin brillar o sol nas torres da catedral de Compostela.

 

Na cidade mentres os demais arranxaban o trato co campaeiro, eu merquei unha boneca de trapo. O señor Ricardo botoume unha buxaina no peto de agasallo. No camiño de volta comezara a pingar, logo maleou o tempo e veu o vento, máis ben un vento húmido.

 

Antes de chegar á ría, onde comeza a baixada do camino real, pararon o carro. Xente armada do camino real, pararon o carro. Xente armada. Presentouse o sarxento Bermúdez do Castelo do Soberano, que gardaba a ría, con dous soldados e unha besta. O crego baixou da carruaxe e o oficial achegouse a el envolto nunha capa: