“Costa da Morte”, himno de sal e vento

“Costa da Morte” é un longo poema publicado por Rafael Lema no 1995 que recuperamos aproveitando que a semana pasada se celebrou o adiado Día das Letras. O autor denomina sergas a estes poemas longos que poden conformar un libro dun so poema. Son tres as sergas publicadas por Rafael Lema: Costa da Morte (1995), Alturas do Monte Pindo (2013) e Últimos días do Serpent (2020), entre os seus oito libros de  de poesía. 

Descarga aquí «Últimos días do Serpent»

COSTA DA MORTE. Rafael Lema

Vén, sobre comigo o camiño do faro,

segue a estreita canle dos percebeiros

cara o Vilán de Fóra

e enriba do penedo cicatrizado por anos e combates,

entre alcas e corvos mariños coroados 

de breixo

detén os pasos, os sentidos.

 

Aquí descansa a vista e agroma, 

árbore de luz,

a gran terra vixía.

Larga rizón, somete o tempo,

voa restingas e cons, furnas e illós

na procura dos corpos arrastrados, 

pel de algazo, desolado lique.

Colle este vento, escoita este barullo, 

preto da tumba do sol e o nacemento da lúa;

abre o teu peito

para que os aros fagan nel 

o seu niño de inverno

ergue os ollos e quéimaos enfronte, 

nesa brasa de sal e sol que se dilata.

 

Que non, que non é a deshora

e tempo aínda temos de desangrar as veas

polas pedras encaladas.

Na noite, cando os mortos xuntan cos vivos

para xogar ao truco

a carón da xiada caída sobre a lareira de gaios

mentres o galopato quenta o corazón, 

as voces que ecoan no interior da terra

saen ardentes polas corgas montesías

no lar e na fonte.

 

Que non, que non é a deshora;

non é noite, só o final do día, 

un deses remates que amodo comezan 

ardendo leña nova nun forno que non tira.

Arranca da terra aos teus pés mancheas de vida,

cheira a súa humidade milenaria.

Esta é a mellor escola, poeta novo,

o alento do teu pobo pedindo ser oído.

 

Fala por eles e por ela, 

deféndea 

como algo personal,

xogando o sangue, os ollos, as mans,

a cadea de ouro, a moto,

xogando as ideas, amores, a carteira.

Escoita a voz da terra

e fai viva a túa boca morta

e fai vivos os teus ollos cegos

e fai viva a túa man inerte

e fai vivos os oídos callados.

Nada temas perder, 

sen palabra o home nada é.

 

E vós, xente do pobo, miña xente,

co rostro da terra e o corazón de espiño,

tantas vos deron tantos en tantos centos de anos.

Vós tedes o encoro do recordo e o trauma,

a queixa imposible de socorro

do corazón vivo, escachada louza,

barco esnaquizado.

 

As gárgolas monstruosas das capelas,

as pinturas do Sillón dos Mouros.

Amosádeme os campos da sega 

onde o sol vos queimou

en tanto o señor bebía grolos 

de caña roxa

fungando entre asubíos

e acareixaba fervendo doentes lobos

as pernas da criada,

mentres o río engule o mar e o mar o río.

Vou furar os terróns das leiras e os arrós

para que resollen os mortos. 

 

Sal ti, meste Espín, vello prateiro

dos dedos machacados entre marabillas;

sal ti, Manuel Suárez, cos teus libros de contas e de versos,

sal ti, Roxeliño Mazaeda, sal ti Pepe Miñones, 

sal ti Pondal, sal ti Martelo,

sal ti Beatriz Fernández, 

torturada meiga maior de Carantoña,

sal ti Domingo Andrade a tocar a Berenguela,

sal ti Pedro Lapido, crego e xeneral contra o francés,

sal Alfonso Sete, sal conde de Traba,

saíde canteiros de Carnés e Carantoña,

puntilleiras e panilleiras de Nemancos,

baleeiros de Camelle, pandereteiras do Tosto,

zoqueiros de Cereixo, frades de Ozón e de Moraime, 

fidalgos de Corcubión e Vimianzo,

cesteiras de Zas, ceboleiras de Traba,

compoñedores de Buría, fogueteiros de Baio,

pescos de Camariñas, muiñeiros da Ponte.

Bataneiros do Mosquetín, patróns de Corme,

xalleiros dunha mula ou de reatas.

Sal ti, bisavó Trabeiro,

carpinteiro, inventor de submarinos,

trazador de carracas, descubridor de vetas.

Vén Caldeireiro, a cantar a regueifa,

vén ti Mantido, e fai falar a pedra.

Vinde os da farra rubindo pola bruma, 

furacando medas de entullo e lama,

aqueles que nun branco pailebote

deixáchedes o Casino escuro e orfo,

o Campo de San Roque sen comparsas,

camiño de Bos Aires, de Arxentina camiño.

Sidrito, Milito, Ruso, Andaluz, Arxentino,

traede violas e laúdes, bandoneóns borrachos,

tal albaroque armaremos

que se oirá en Bruxelas,

en Santiago, en Madrid, en Berna e Bremen,

en todas as cidades da Galicia do mundo,

en todas as colonias flotantes dos océanos.

 

Alumea o Vilán

e barcos de todas as nacións 

escoitan con respecto o seu idioma

universal.

Voa o miñato no monte da Vela,

tocan as campás no templo 

irto coa prata do acugulado fardelo 

dun indiano,

os araos gabean polos seus excrementos

e as viúvas acoden en grupos a misa do serán.

Saca a camisa,

lostrégate con polas de mimosa

e perladas caramiñas, 

fai unha vara cun gallo de freixo;

saca o brinco, a tatuaxe, 

énchete de vento, come tempestades,

chuvia a mancheas,

mareas de sal en silos reunidas.

Apega ben a oído,

escoita o fondo latexo da nai ventureira,

antes da noite,

antes do baile das estrelas,

antes do barullo dos ríos e das árbores,

antes dos cantos agoreiros

de londras, curuxas e louciñas.

Respira bosques, vales, vendavais, 

mentres poidas resolla ben adentro

enchendo o torgo

ata o lado esquerdo do peito;

a dor do mozo, a dor da viúva pobre,

a tristeza da moza en desamor,

do poeta sen cartafol,

do orfo comedor de sombra, asaño e pan duro,

a soedade do emigrante na barraca,

do soldado nos muros do cuartel,

da nai soa con fillos,

da estrela escura na costa da Fisterra

abandonada de remeiros e cantos xordos;

das rías que un día despertaron

sen veleiros de carbón nin de madeira,

sen acordeóns de vascos e meriños,

sen xalleiros nin salgaduras, sen pataches,

sen as bucetas de gallas de Corme,

sen lanchas fisterráns con tambuches de liñas e viandas, 

sen os corsarios dos Lastres, Agramunt, Pardiñas

sen a visita do Ponte do Porto e do Manuela,

ateigados de tesouros dos portos do sur,

sen as gabarras dos fortes buriáns,

sen ataques de vikingos, turcos, luteranos,

sen cadeas no mar, 

sen embarques a América.

Olla o mar de Reira, ese sádico volcán

acugulando chatarra e ósos entre area e pedra.

Ondas que na regaceira elevan o seu peito 

en competencia coas nubes ata confundilas;

lagarteiras rubindo pola costa, polas dunas,

campanarios de escuma e debezo.

 

A punta do Boi, coitelo sen fatiga,

estricando o seu corpo por enriba das augas,

onde cantan e berran os demos sen aurora,

espiña pétrea, corno, famenta cuña nunca farta,

medrando na carne esmeralda do coloso.

Máis alá dos montes que nos fechan

están as brañas verdes e as rías

dos portos esquecidos dos roteiros,

na súa cela de lama, area, bolos,

malecón rilado polos vermes;

máis alá, a beleza sen froito

do espiño branco, o rosado breixo, o toxo en flor. 

Aí abaixo, os camiños dos romeiros 

reflectidos no ceo,

os espidos e retortos corpiños de Xaviña,

os capiteis e pórticos furiosos de Moraime,

a barca de pedra de Cereixo,

o santiaguiño de Traba no cabalo

soñando patos, garzas e rascóns.

 

A mina de Recesinde, o castro do Croado,

onde a serpe, o tríscele, o circo das mouras,

os laberínticos mapas pintados nas paredes

falan dunha terra de bravos homes e mulleres 

en perpetua loita polos marcos,

pola terra e o gando, o derrego da auga;

de pioneiros que trouxeron ferro e bronce,

construíron cidades nos outeiros

baixando logo aos groves e as chairas.

Falo dos trazadores de calzadas,

dos construtores de capelas e abadías,

da pedra armeira dos Mariño de Xora

e a Penaoubiña,

dos navegantes das illas perdidas nos océanos,

dos serranchíns de Coimbra

armando goletas de tres paos

co cerne do bosque da condesa.

 

Do rei Alfonso Nove 

camiño de Cereixo e de Xaviña,

cando mandou erguer a Ponte do Porto,

a dos catro arcos.

Digo Moraime, Dombate, As Barreiras. 

Digo As Barrosas, Muxía, Leis e Dor,

Ara Solis, Duio, Brandomil, A Croa.

Digo terra, digo nación e patria,

e nomeando cada un dos seus átomos

síntome máis home, máis fillo,

gromo do cósmico froallo

esparexido nos longos areais besados co nordés.

E son, no medio do meu canto, co corazón partido,

o alecrín no mato, a mapoula na agra,

carbunco de acibeche na milleira.

Desfágome en veas, en fíos de asfalto

correndo polas curvas cara a linde

delatado polo resón afónico da rebelde escuma,

sangue das gaivotas que nacen, medran e morren

no vasto campo de algazos

que cobre boa parte do planeta.

 

Amo os mapas cos topónimos gastados, mal escritos,

emborrados polo lapis e os dedos

con riscos orográficos de vida;

agatuño os poros da súa pel cartón

e fíltrome viño no mantel de encaixe;

sinto os bordes das alturas, puntos xeodésicos,

marcas, números, as puntas dos cabos

e o recorte das rías, 

as manchas azuis das lagoas e dos mares

debuxando o lenzo rilado polo ácido,

as estradas confundidas con ríos e correntes, 

pistas da parcelaria, milenarias breas,

trazado irregular de alma de bardo,

de raias dunha man de pintor bébedo

agardando inútil o sol nunha avesía.

Sinto sobre a pel da miña patria

as vellas cancións das romarías,

o itinerario da Per Loca Marítima entre os toxos perdido,

os manantiais que xorden no revolto abril.

E todo o que a vista non acada

desde esta altura, arestora,

é a ilusión do amante visionario.

Aquel que leva sempre a súa amada entre as cellas,

nas xemas e ingres, na punta da lingua

onde comezan os versos a medrar en canción.

E abro a blusa para que a encha o vento

sometido pola mandorla ferida dos solpores.

A música da radio do meu coche levita

contra a espiral de aire maino con careixas, 

aliás tan só son hoxe un leve aleo de anduriña

choendo un hedreiro muro de versículos

con estrías de óso e pel

arrancadas de min mesmo nesta avenza.

E abro ben os ollos;

cúbreme mar coas túas cores

e fica para sempre en min, 

ata que xa no teña folgos de dicir palabra

e sexa un inútil prego o son,

ata que de xeonllos, coa cabeza no chan

rebente de cansancio!

Ata que sexa nube

resón ou sombra dun latexo.

Vén, mar,

camiño dos barcos do Canto. 

Das motoras, dos touliños.

Vén ata o bico do faro

e dame afouteza

para seguir o bronce do meu canto barullo.

Costa dos sacrificios,

costa das maldicións e borraxeiras,

costa da redención e da fartura,

costa dos pecados dos homes, 

costa da vida e da morte.  

 

Falo desde a sima do meu corazón,

cristal que fende a esmeralda humidade

esnaquizando soños,

das familias que coñeceron mil penurias

en varias linguas distintas

e sentan a carón da lareira de fronzas

escoitando os contos do visoiro crego

en canto ferve a pota de caldo de riola.

Dos homes que sacaron a dura pedra grá

dos montes de arcas de Carantoña

e a levaron en zorras de bois

ata esta terra fresada 

onde os meus pés se asentan.

Ergueron sobre penas unha torre en sillares

co saber oculto dos mestres,

laxe a laxe, a golpe de punteiro e de buxarda,

andamios cubrindo o ceo virolento,

sobre furnas onde o demo remuda a súa pel,

gromo do fero sanguiño penedo, 

alto fanal de oleiro plasmado entre a néboa

rabiza dun arado asasino de noites,

irta toxeira coroada de uz.

Eran xente do sur, Terra de Montes,

viñan arrastrando un debezo de séculos,

soñaban nas grandes catedrais

e nas longas pontes centenarias

dos tempos dos xigantes.

soñaban en rebaixar as dentadas serras

das penedías sementadas de aras

ao sol e as señoras dalgún día.

De Traba a monte Branco, de Dumbría ata O Pindo.

Remataron a torre de Babel, bastión de luz,

e casaron por todas as aldeas

asombradas polo monte do Croado,

antes das antenas, asfalto e viraventos;

casaron

coas fillas de San Cristovo de Carnés,

coas porteñas de pés lixeiros 

e as cabeleiras cadrelas de Braño.

Luz sometendo as tebras

por onde pasou lord Byron camiño de Lisboa

cen anos antes da agonía 

dos infantes do Serpent

do can e da moza do Trinacria, 

do Iris Hull perdido, desarbolado

no inferno de baixos, sangue, escuma, 

da punta do Boi.

O bergantín airado pasou por As Baleas,

o coxo de Newstead soñaba con Augusta

e a cor mencía dos mar dos heroes e dos deuses,

escribía no buró de cedro versos do Childe Harold

degoxando as millas con dentes de fiuncho,

avezando o lar dos bravos corsarios da Fisterra

co arroubo dos bardos 

cos ollos arroxados na ferruxe do solpor.

Luz en rompente dun faro de cantil

caendo en arroios branca e buvela 

no cordal da raia do horizonte,

en ardora estricada sen freo nin cadea 

ata As Sisargas,

refuxio dos derradeiros cabaleiros signatus

na ribeira sacra dos britóns do sur;

e, terra adentro, penetrando as abertas montañas 

coa lingua debecida dos seus ríos buligóns

procuradores da calor e acobillo dos coroados montes.

Falo dos teus homes e mulleres.

Falo da pillería nacida da fame, entre buril e piollos,

de Chuquiño da Santa,

cuatreiro, xalleiro, estraperlista,

preso nos trullos dos corenta

por escándalo, embriaguez e blasfemia;

falo dos melloradores da raza 

nas cabanas de palla de Santo Domingo,

seituradores en Castela e Valencia, zafradores en Cuba, 

almaceneiros e estibadores porteños: 

Barracas, Pompeya, Puente Alsina;

de Barrios de Luna, Villablino, Basel, Delemont.

Falo do cura vello de Coucieiro

dormindo a sesta no bambán, 

lembrando

os centos de cadernos con apuntes de vidas

de todas as familias da bisbarra

coas armas e lendas dos ancestros

que acorda de memoria, 

cego Borges de Muxía.

Falo das centenarias,

loitadoras criadas co leite manantío

das augas presas nos montes de freu e borraxeira:

tía Vina, Maruxa de Mira, Eduarda da Raña,

panillando ata o derradeiro alento 

cos ollos cravados na almofada

atravesada por un cento de alfinetes e por soños 

de fieita, marabilla, plumaflor.

 

Falo dun pobo de xigantes

que nada deben a ninguén,

feito coa pel sufrida das súas xentes

coa forza da carraxe vendo caer a vara

do poderoso sen siras no inocente;

a vara verde dos tempos da Doma e Castración 

a damnatio memoriae dun reino entre a borralla

do que foi e non é, nos libros non figura;

a vara verde dos ladróns de montes e mosteiros

ao abeiro dos concellos, partidos e proclamas,

política de casino e de ateneo 

contra o pobre.

Así a miña voz estala

desde o lugar onde repousan os sentires

que nos moven a encarar co puño o vento.

A miña voz é un niño de cobras mudas moitos anos

nos agochados furados baixo os croios

e pide o camiño ao prado do Rodeiro

bendito polo paso do san Martiño a Sabadelle

traedor das chuvias, espanto dos andazos,

e reclama, 

coa fondura dun rego enterrado nun val de primavera,

eses cauces corricáns que en canto arroia aflúen,

o rexurdir dos nomes esquecidos das leiras

con marcos cubertos de xilbarda,

de agonías e traballos feitos de cote homes.

 

Falo das vellas arcas do faiado

cheas das fotos marelas de pobos de casas brancas

comestos pola area,

de capelas no medio dun paisal,

de goletas e bergantíns varados

cun Xasón a popa,

antes dos paseos marítimos, do turismo rural,

os motores con radar e sonar,

parques públicos con palco de cemento.

Petos de caoba perfumada e alcanfor

con xogos de labor, cartas da mili, selos,

cheques cubanos, libros de feiras, almanaques,

reloxos Morez, Cuervo y Sobrinos;

rilados diplomas Caídos por la Patria

con pago mensual, marco dourado, cristal sucio;

cupos de monte, partillas, preitos, redención de foros.

Das sagradas fontes, escondite de meigas,

dos carballos e das encrucilladas,

calma de doenzas sen corpo que as ampare.

Das medallas ao valor que o Almirantazgo

espetaba nos peitos barudos de heroes 

sen nomes nas follas dos libros;

non eran Nelson, nin sir Walter Raleight,

nin o almirante Calder da batalla de Fisterra.

Chamábanse Mouzo, Taxes, Alborés ou Sánchez,

eran coma os seus pais

de Arou, Camelle e Santa Mariña,

chupas de pana floreadas co metal inglés

For Gallantry and Humanity.

 

Do anceio dos pozos polo interior da terra, 

do soño de pedra do lique por ser fósil

e permanecer

nos pazos sen teito, nin libros, nin fiestras.

E sei que as nosas rías son fonte de chuvia

e a chuvia torna en vidro verde ao mar

onde os ventos combaten,

como a memoria ven e vai

en carrusel de músicas xa feitas,

mortas e resucitadas a canda o outono,

(pan de raposo nutrido nos arrós

baixo os retortos pinos, abeneiros).

E sei que as polas das árbores de óso

son irtas raíces na procura do sol,

veas de cacha fuxindo do tremer

dun chan cuberto da ferruxe das follas

polas metáforas debulladas

na maina procesión da decadencia.

 

Na loita por erguer fervenzas de claror

ou acadar o quente berce dun mítico pasado,

a pétrea Nemancos pretende

o paisal bruante do océano

con trincadas doloridas, cons de asaño,

ou puntas de coitelo sen lima, rinchando sal

nun caos de suor xeado de deuses e gaivotas;

na zona espida da fondura

onde os vivos e os mortos conviven

xogando ás tebras,

no roce do vértigo das péndulos de bronce

nas manillas e nos segundeiros

envoltos nun corpo de palabras.

O mar inunda a area cunha cadencia de horas,

devaladas ondas por minuto,

monótonos endecasílados en xaneira

aterrando cunha cómplice falanxe 

en derrota

de bolas de alcatrán, porcas e cornos,

cunchas, indianos exvotos e touliñas,

cadáveres comestos da candorca

nas pedras dos percebes.

Se o intre anega a vida,

o recordo eleva desexos de futuro

saídos da améndoa fechada do saber.

 

Somos náufragos dun soño, despertamos

suando nas sabas de azul, suando mares,

ausencias de noites, cómputos silábicos,

o silencio das estrelas e das lúas sen mel,

sen marte na compaña do luar.

Espiral febril por onde a luz

e o fume do tabaco negro evaden.

País da auga 

batida das fervenzas

ou choca no encoro dos patos e rascóns.

País da ansia,

poza da dor de músicos, poetas,

corazón salitre, calafate, quilla;

nación

dos bosques sagrados, das ninfas e sereas

convertidas en virxes, en santas

adoradas nos santuarios enfrontados ao nordés

nos códices miniados que o vendaval invoca.

Terra de Nemancos e Soneira,

país de vento e de alga mariña,

catasol de occidente;

deixaron os vellos a chama ardente

do rachón do nadal,

lume novo renovado cada ano,

o rosario das castañas, a capa do velorio,

as tumbas decoradas de vieiras,

as abellas ou ánimas arrimadas ao lar.

Aquí teño materia para os versos,

para encher os oídos e os ollos,

arrouto para escribir, para pensar,

sinrazóns para crear e descreer, 

silencio para non calar.

 

Por moi forte que o vento sopre

as árbores deste país teñen bos alicerces,

raigotos amarrados como brincas,

o humus da terra é rico, agroma a herba vizosa

e pacen ceibes as égoas.

A brétema recrea vellos contos 

de lareiras, de escunchas,

rea de talizos 

no raque da memoria dos máis vellos

para a ilusión e o soño, 

o máxico vivir das vidas curtas.

Sei que o tractor destruíu cen mámoas,

a xeometría asañou os vales,

asfaltaron calzadas, destruiron as pontes

e mataron as garzas.

Sei que non chove no inverno

e as ínsuas do río arrastrou a riada.

Mais nada impide a canción

nin o vaso de viño, nin os teus ollos,

diáfonos cerollos lavados de verdura,

rafo de luz en grolos de fervente licor.

 

Acudide todos en romaxe

á furna dos Defuntos Queimados,

a cúpula do faro sobre a arnela.

Trece, Baleas, Capelo, illa de Lobeiras;

Home de Lazo e Home do Curbeiro

vixías fincados no mesmo cerne da nai terra

outeando o mar de Traba e de Camelle;

a branca Arou amada polos santos,

os tolos, os festeiros;

Santa Mariña onde medra o recordo

dos señores do norte

agatuñando as ondas nos cabalos briosos

salgados pola lúa,

feridos na guieira da estrela occidental,

rachando o trabeiro raque co talizo

do temible mascarón normando en tensión.

Imos ir á Barca cos barqueiros

das gamelas, das gabarras,

saíndo da Esquipa, da Xunqueira,

atravesando a ría,

pasando Forno Sapo, os Gheos.

Do Castelo a  Chorente, de Dor a Leis,

da Sandía a Merexo.

Contra a alba imos abalar a pedra 

e bruar na xesteira con Rosalía moza,

os gaiteiros da Devesa e a banda da Ponte.

O raposo berra no alto de Camariñas,

na Casa do Prado o lobo

a xalleiros e foucellas que ruben a calzada.

 

Traede os días santos feitos soltos e sen paga,

os folios onde notificaron as condenas

as letras dos bancos mantidos con impostos,

os infames xuros,

os servizos vendidos por favores,

as facturas dos avogados samesugas,

os culatazos do mando represor, 

as carreiras coas bolsas de volframio e estraperlo,

as novas arrancadas do xornal ou nunca escritas,

os silencios a berro nos adros e nas feiras.

Os recibos da luz dos ríos asañados

da parroquia dos Baos e Santa Uxía

encoradas no tempo.

 

Traede a voz agochada na laxa

ou en sabas limpas e choros de coraxe,

traede a longa noite do parto,

traede a vara do alcalde

marcador de terreos do común,

traede a fame e o frío, o foro e o andazo, 

a maquía, a cartilla de racionamento, 

os traballos servís, criadas polo caldo,

a proletaria grei dos barrios das cidades

axigantadas no fume e na cobiza,

as costas ronchadas dos costaleiros,

as rendas non pagadas

porque o campo non dou boa colleita

ou non choveu no inverno. 

Traede a tarefa non feita

da palilleira nova,

da escolante que estira os dedos

chea de frío

cara a vara da mestra.

Traede o golpe de carabina

dos ladróns do monte do mar de Reira,

de Buría, Pías, de Berdoias.

Dádeme o voso e deles, 

mais non prometo glorias;

tan só versos con versos

tecidos no batán do pulo colectivo,

un manto de veludo 

cuberto de britonias e de lirios,

sangue de sol, cresta de galo,

corazón de cabriolo abatido da reala.

Tan só verso con verso, man con man e camiño,

entre bosques profundos e océanos de peltre.

Todo é noso,

ese mar estricado, eses bois ou petóns

bruando tal cíclopes deformes,

esas praias longas cabo o penal de Veo,

alimentadas de esqueletes, cornos, caramuxas,

as bágoas das caramiñas que deixou 

a condesa de Portugal

ou a moura eivada do Portocelo.

Todo é noso.

Trazaremos liñas para que non vos toquen,

dicindo: nin un paso máis

ao pasado de ferro e inxustiza.

 

E nomeando cada lugar, cada parroquia,

digo: Galicia,

digo: loita, redención, futuro,

libro, vaca, peixe, monte.

Por enriba de todo o berro

da sagrada nai, da terra que nos fixo,

saíndo ceibe

dunha boca como volcán innúmero

para atruxar o cosmos

para que todos saiban o teu nome, 

país dos meus:

Costa da Morte!