// Rafael Lema //
O ilustre ferrolán don Ricardo Carvalho Calero recibe un merecido homenaxe este ano co gallo do Día das Letras máis virtual do século, o que me devolve as lembranzas do Ferrol onde criou e que tanto pisei. É Ferrol unha cidade ben coñecida por min desde a nenez, por motivos familiares, pola presenza alí dos meus tíos e curmáns, por tantas visitas feitas e tantos veráns alí vividos no noso barrio da Magdalena, na rúa do Sol onde os meus tíos rexentaban un coñecido templo da gastronomía na terra dos nachos.
Coñecín ese Ferrol desbordante de mariños da base naval e obreiros dos estaleiros coas rúas con nomes de xenerais, e tamén a infausta reconversión; esa cidade militar e de movemento obreiro e galeguista. Sí, contra esa imaxe irreal cipaia e desarraigada dos que falan sen saber, Ferrol contou sempre cunha forte pegada galeguista, con entidades sobranceiras na defensa da nosa lingua e cultura.
Por iso foi berce de tantos ilustres galeguistas, como don Ricardo, creador da nosa primeira gramática, polo que algúns comezamos a coñecelo. Ben sei do labor de asociacións como a S. C. Medulio, o Ateneo Ferrolán, Toxos e Froles, a SGHN, a feira do libro; a Sociedade Valle Inclán, que por dúas veces me concedeu o accesit do Esquío no Jofre e me publicou, o mesmo certame onde don Ricardo tamén participou como xurado. Hai outro Ferrol descoñecido e que sempre me impresionou, o das costas arreboladas polo Cantábrico, de máxicos cantís e longos areais, de historia e patrimonio, dos que tanto disfrutei nos meus veráns en Cobas.
As mañás lendo o Ferrol Diario, o Concepción Arenal co Racing e o Depor, o OAR de Lavodrama ou Nate Davis; os lumes de Amboage, as festas en Santa Cecilia. O cantón a rúa real, a praza de armas; o casino, el suizo, el nuevo dique, o toldo e o tenderete, a central librera.
Aproveito un agasallo da miña curmá ferrolá Dolores («O carballo que fun en Ferrol». Ferrol Análisis, 2020) para facer unha semblanza de don Ricardo e recordar de novo o Ferrol que con él compartín. Don Ricardo naceu preto da casa do meu tío Manolo, pasou a súa nenez polo veciño barrio da Magdalena, que tan ben coñezo, e en plena madureza profesional e intelectual puxo casa na rúa Rubalcaba, a poucos metros da marisquería dos meus tíos. Nesa rúa eu ía a misa, ao economato da esquina con Sol, ao cine, todo a poucas varas. Esa casa dos anos republicanos de efervescencia política de don Ricardo estaba a carón da tenda de Filomena, onde eu ía pola mañá aos recados. Filomena vivía debaixo do piso onde eu durnía cando estaba na cidade de visita.
Por iso lendo a biografia do mestre non deixo de lembrar ese querido barrio compartido, eses nomes da nenez e adolescencia, sobre todo ao meu tío Paco de Arou que xa non está entre nos. A súa marisquería, La Jovita, na rúa do Sol, era un dos centros neurálxicos, non so do tapeo e chiquiteo dos nachos, senón tamén dos contubernios políticos locais. Estando detrás do concello, alí viñan os poderes fácticos ferroláns a chiquitear (con chocos, polbo, salpicón, ameixas) pero tamén a argallar nos reservados encortinados de encaixe de Camariñas toda sorte de negociados da res pública. Políticos, militares, sindicalistas, administrativos, empresarios, mestres e xente da cultura enchían a rúa dos viños da cidade departamental cando estaba plena de vitalidade, «la calle del general Aranda». Que tempos.
E alí recordo, en varias ocasións, nun grupiño entorno a unha das mesas de mármore sobre patas de ferro inglés, ao mestro Carvalho Calero, vindo nun dos actos de recoñecemento que lle fixeron na última etapa da súa vida, ou tras a presentación da novela Scorpio no 1987. Por alí lembro a Xaime Quintanilla, Xaime Bello, Nona Inés, que tanto trataron coa miña tía. Nos anos oitenta sendo eu estudante en Compostela e colaborando en Dorna vía máis, en ocasións de actos académicos ou culturais, a aquel mestre que en consideraba home entrañable co aire perdido dos benqueridos vellos galeguistas, ao que tiñan por polémico polos seus posicionamentos lingüísticos e as súas teimas inamovibles; e incluso o teño tratado co aprecio que lle rindo a todos os ilustres galeguistas que tanto fixeron pola nosa patria (sen atender as súas varias e lexítimas ideoloxías) naqueles anos convulsos e «movidos», como a Fernández del Riego, Borobó, Filgueira Valverde ou Díaz Pardo, por citar aos que tratei e me acolleron pese a distancia da idade.
Pero para min o seu recordo sempre foi o dese Ferrol compartido, o noso barrio neoclásico da cidade máis abandonada e perdida de Galicia, a que a algúns tanto nos doe na súa decadencia. Por iso celebro que se acorden del, e recupero hoxe tantos días felices con tanta boa xente. Cando abran os bares, brinderei por mil primaveras máis. E prantarei uns carballos na horta da canle, fitando a ría e as torres de Cereixo, propiedade dun veciño noso, fillo do gran empresario galeguista lugués Antonio Fernández López, digno de mención, que tanto axudou a don Ricardo e o acolleu no seu colexio de Lugo na dura posguerra dos irredentos.
