6.3 C
Santa Comba
jueves, marzo 28, 2024

A raposa da mordasa, o espíritu do mes de Santiago

//Rafael Lema//

No presente século estamos asistinto a desaparición de moitas formas da cultura tradicional, en boa parte polo abandono do rural e os cambios da xente na relación coa terra e co traballo da mesma. Así podemos resumir que a xeración dos nosos avós foi o último vencello «a vida», como aínda lle chaman os maiores ao traballo na terra. Os usos e costumes vanse convertendo dun xeito acelerado en valores etnográficos para o estudo e arquivo, en parte recuperados, en parte perdidos, pero xa fosilizados, desprovistos da capacidade de acción, sen forza, como todos os antigos deuses que ficaron sen crentes. Un destes elementos etnográficos xa desaparecidos é a raposa da mordasa, un deses seres míticos que na miña nenez na Ponte do Porto máis me sorprenderon. 

Era por este tempo de fins de xullo, cara as festas de Santiago de Cereixo, cando nas nosas eiras mallaban o centeo. Sendo moi neno acordo malamente imaxes desta tarefa no curro dos meus avós maternos, onde escoitei por vez primeira falar da raposa da mordasa. O conto é que acabando o boureo do centeo cos mallos e rematada a recollida do grau con vasoiras de xesta ainda quedaban anacos de palla misturados cos derraderios grans. Estes restos da malla xúntase e póñense dentro dun feixe de palla que se ata por tres sitios e que lleva por nome «a raposa». Este monllo gárdase ata a sementeira nun aparte do alpendre e logo vai misturado coa semente que se bota nos regos. Nunha ocasión no medio da malla pasou unha brisa de vento saida de non sei onde a mover os pés de millo, e dixo a miña avoa «hai vai a raposa da mordasa». Era moi neno cando acordo ver mallas en Braño ou na Grixa, e só lembro o golpe dos mallos nas lousas e esa raposa tan singular feita de palla no curro familiar, que ao parecer tamén andaba ceiba por entre o millo.

Logo xa viñeron as máquinas, as trilladoras mecánicas, e tamén o centeo e o alcacén foron desaparecendo das leiras da parroquia. Desde os dez ou once anos soía acudir a ver como as máquinas trituraban a palla na horta de Pilar de Eugenia, e cos seus fillos xogaba a tirarme naquel mar dourado e mol. Noutra xornada cando acabamos de xogar coa palla no curro do Sixto de novo volvín a escoitarlle a un dos nenos citar a raposa da mordasa, que seica aparecía de noite e oubeaba entre o millo; o neno escoitárallo á nai, para botarlle medo e que fora cedo para a cama. tamén falabamos da ave da chuvia que anunciaba tormentas, do pándijo que deixaba figos pasos e noces por Reis, do rachón do nadal e o «dios cho paje». Ou de cando san pedro apareceu na grixa reclamando que lle volveran a facer a súa igrexa derrubada.
En fin voveume a picar a curiosidade pola tal raposa. Cando lle preguntei a miña avoa por tar ser botouse miña nai no medio e díxome que deixara de contos, pero sabía que algo extraño había detrás daquel animal tan enredante. Pasaron os anos e xa sendo un bacharel, nunha lectura vin una cantarea recollida en Muros por Manuel Fabeiro: «O raposo da morraza velahí vai por entre o millo; ela di que nono come pero vaino chacudindo». Ai estaba de novo o noso becho das leiras de Ponte do Porto polo mes de Santiago, que en Muros era macho e entre nós femia e tiña «mordasa». Dinme conta que se trataba dunha vella crenza, a do espírito do cereal, o que garda a sorte da colleita, unha vella divindade da seitura e dos froitos que os nosos devanceiros veneraban e temían, que honraban pedindo un bo ano de recolleita. Un espírito invocado noutros países europeos en forma de animal mitolóxico.

Na procura de información sobre variantes da nosa raposa din con artículos de Baroja e Xaquín Lorenzo que revalorizaron para min o achádego. Esta mención a un espírito do gran de xullo abarca Europa Central e do Norte; tamén en Francia e Euskadi. Por suposto hai referencias noutras zonas de Galicia como a Limia Baixa. Este ser mitolóxico, garda da sorte da boa colleita, nai do centeo, ou ben no empezo da seitura ou ao rematar a malla é atado nun monllo polo mallador. A gavilla é a representación do ser capturado, para nós unha raposa e noutros puntos un can, lobo, galo. Así, presa, o labrego ten na súa man a nai da fecundidade, esa vella divindidade feminina tan vella coma o agro, pero lieira se anda ceiba por entre o millo, como o demo o día de san bartolo de arou. o que un día lle estragou á miña avoa o algazo que tiña amandado toda a mañá.

Recordei fai pouco cun dos fillos de Pilar de Eugenia, cos que xogaba na eira cando viña a trilladora do Capitán de Vimianzo, a esta raposa da mordasa que oubeaba de noite e movía os pés de millo no interior da ría de Camariñas. E díxenlle que era outro tesouro do patrimonio etnográfico da Costa da Morte que só fica xa nos contos escoitados aos ancestros que xa se foron, e con eles todo un mundo alleo aos cazadores de pokemons e xogos on line. Así que o seguinte paso era contarllo ao mundo nun artículo.

Foto-dreamstime

Pódeche interesar

DEJA UNA RESPUESTA

Por favor ingrese su comentario!
Por favor ingrese su nombre aquí
Captcha verification failed!
La puntuación de usuario de captcha falló. ¡por favor contáctenos!
spot_img
spot_img

Síguenos

7,820FansMe gusta
1,661SeguidoresSeguir
1,826SeguidoresSeguir
1,220SuscriptoresSuscribirte

Últimos artigos